E. Ismailov, N. Mamatkulov, G’. Xodjayev, Q. Norboev biofizika va radiobiologiya

df
kuchning bir komponentasi o‟q bo‟ylab yo‟nalgan bo‟ladi va
df
g’
mavjuddir. Kuch flogentning o‟z o‟rnida aylanishini ta‟mianlaydi, faraz qilaylik 
flofelium maxkamlamagan bo‟lsin, ammo u bakteriya o‟ng qismiga qo‟yilgan 
bo‟lsin so‟ng flogelumga kuch qo‟yib bakteriyani o‟ngga cho‟zamiz. 
Tortishning bu mexanizmi flogent bakteriyasining aniqlashning qiziq usulidir. 
Ular aylanaveradi lekin bir joyda yurmaydi. 
4.10-rasm. 
Aralashish yoki aralshmaslik. 
Ozgina miqdordagi mahsulotni iste‟mol qilish ancha qiyin. Biz tajribadan 
olingan rasmlarni qaraganimizda ba‟zi narsalarga e‟tibor qaratgan edik. 
Reynolds soni kichik bo‟lganda aniq chiziqlarning yuzadagi sonini qayd qilish
va har qanday ozuqa molekulasi oqim bo‟ylab markazda harakat qiladi. 
Narsalar unchalik yomon emas. 4.4- rasmda ko‟rsatilgan mikroskopik tajriba 
natijalari diffuziya effektini ko‟rsatadi va ular molekulalarni koll yuzaga 
chiqaradi. Ammo diffuziya ovqatni harakatsiz hujayradan chiqaradi nima uchun 
suzish xalovatsiz bo‟ladi? Xuddi shunday ogohlantirish aralashtirishga ham 

---

132 
to‟g‟ri keladi. Bu tekshirib ko‟rilgan asosiy ammo mum toza suyuqlikni
hujayraga joylashdir. Bunaqa argumentlarmi baholash uchun tasavvur qiling 
siliumning diametri
d
bo‟lgan quvurda 
tezlikda harakatlanayotganini tasavvur 
qiling. Bu esa vatq shkalasi 
⁄
aniqlaydi, ya‟ni silium molekula 
atrofidagi molekulalarning yangi suyuqlik molekulalari bilan almashishi uchun 
ketgan vaqt. Ikkinchi tomondan molekulaning 
d
masofaga ko‟chishi oddiy 
diffuzaya tufayli o‟ziga xos
d
2
/D
vaqt davomida yuz beradi. Agarda
⁄
⁄
bo‟lasa aralashish diffuziyaga nisbatan yaxshiroq bo‟ladi. 
⁄
(5.15). 
4.11-rasm. Bakteriyalardagi flagell jarayon. 
(Ba‟zi mualliflar 
d/D
-koeffitsiyentni Peklut soni deyishadi). Olingan silium 
uzunligi 
d=1mm
bo‟ladi. Bu shuningdek suzish shartidir. 
Ammo bakteriyalar hech yerda tez harakatlanmaydi. Harakat va suzish 
bakteriyaning hosil bo‟lishiga ozuqa bo‟ladi. (Ko‟pchilik ilmiy tadqiqot 
maqsadlari uchun Reynolds sonini uncha katta emas, 
d
va 
katta). Bu 
xulosaning tajriba natijalari mavjud. Ozuqa keng bo‟lganda mutant bakteriyalar
flagent sistama bilan direktlarni boshqaradi.
Philip Nelson. 
Biological Physics
. 
Energy, Information, Life. 2008.Pp 172-177