Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

198-расм. Макака деган маймун тилига турли эритмалар томизилганда
Chorda tympanica-дан бошланувчй толаларнинг ингичка тутамидаги импульс-
лар (И. Цоттермандан).
1—сув; 2 — шакар; 3 — сахарин; 4— натрий хлорид; 5— сирка кислотаси; 6 — хинин. Нуқталар— вақт белгиси (10 секунд).

Таъм билиш сезгиларини текширганда муайян бир таъмга рўйрост мосланиш (адаптация) кузатилади; фақат тахир (аччиқ) ёки ширин сезгисини юзага чиқарадиган таъсирловчиларга нисбатан ҳам адаптация бўлиши мумкин. Тилнинг афферент нервларидаги ҳаракат потенциалларини электр билан ёзиб олишда ҳам таъм билиш рецепторларининг адаптацияси қайд қилинган. Тил юзасига хинин ёки туз эритмаси тегизилгач 0,1 секунд кейин бот-бот импульслар кузатилади, булар секин-аста сийракланиб, деярли тамомила тўхтаб қолади.

Таъм билиш сезгисини юзага чиқарувчи бир неча таъсирловчи бир вақтда ёки кетма-кет қўлланилганда, таъм билиш контрасти ва таъмларнинг аралашиб кетиш феноменлари аниқланган. Таъм билиш контрасти шундан иборатки, таъм билиш сезгисини юзага чиқарувчи бошқа бир таъсирловчи таъсирида қандай бўлмасин бир таъмни сезиш ўткирлашади: масалан, ширин сезгисини юзага чиқарган таъсирловчи таъсирида нордон сезгисини билиш кескинлашади. Таъм билиш сезгисини юзага чиқарадиган икки ёки уч таъсирловчи бир вақтда таъсир этганда баъзан янги таъм сезгисининг келиб чиқиши таъмларнинг аралашиб кетиши деб аталади; янги таъм билиш сезгиси ўз компонентларига ўхшамайди.
ЭШИТУВ РЕЦЕПЦИЯСИ
Эшитув рецепторлари чакка суягининг пирамидасидаги ички қулоқ чиғаноғида бўлади. Товуш тебранишлари махсус тузилмаларнинг бутун бир системаси: ташқи эшитув йўли, қулоқ пардаси, эшитув суякчалари, лабиринт суюқлиғи ва чиғаноқнинг асосий пардаси орқали эшитув рецепторларига ўтади. Бу ҳолда рецепторлар ёрдамчи тузилмалар билан «ўралади», шунга кўра товуш ҳодисалари мукаммалроқ ва нозикроқ сезилади.