Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

169-расм. Аферент нервнинг якка таъсирланишига (А) ва мотонейронларнинг узгармас ток билан бевосита таъсирланишига ( Б ваВ) мотонейронларнинг жавоблари.


Б- таъсиротнинг бусага кучида берилган жавоб ;В-ток кучи бусагасидан юкори булганда берилган жавоблар. Стимуляция булган пайтлари стрелка билан курсатилган.


Нейронларни текшириш усуллари
Афферент нерв толаларини электр токи билан таъсирлаш нейронларнинг функцияларини текширишда энг кўп қўлланиладиган усуллардан биридир. Марказий нерв системасида қўзғалиш бир нерв ҳужайрасидан иккинчисига табиий шароитдаги каби қўзғатувчи синапслар орқали ўтади. Қўзғалиш ўтишинивг ана шу йўли ортодром усул деб аталади.
Физиологик эксперимент шароитида нерв ҳужайрасини қўзғатишнинг яна бир усули ҳам қўлланилади. Нерв ҳужайрасининг аксони сунъий йўл билан таъсирланади. Бу усул нерв фаолиятининг механизмларини анализ қилишда катта роль ўйнайди. Аксонда вужудга келувчи ҳаракат потенциали таъсирлаш жойидан икки томонга, периферияга — марказдан қочувчи тартибда, шунингдек марказга интилувчи тартибда — ҳужайра танасига томон тарқалади. Қўзғалиш тарқалишининг бундай йўли антидром усул деб аталади.
Ортодром усулда тарқалиш билан антидром усулда тарқалиш ўртасидаги тафовут шундан иборатки, ортодром йўлда нейрон мембранасида ҳаракат потенциали вужудга .келишидан илгари қўзғатувчи постсинаптик потенциал майдонга келади, антидром йўлда эса аксон бўйлаб тарқалувчи ҳаракат потенциали нейрон мембранасига бевосита таъсир этади.
Эксперимент шароитида нерв ҳужайрасига бевосита таъсир этиш йўли билан ҳам уни кўзғалиш ҳолатига келтирса бўлади (169-расм, Б ва В). Бунинг учун нейронга (ҳужайрадан ташқарига ёки ҳужайра ичига микроэлектрод кўйиб) электр стимули берилади ёки ҳужайрага турли моддалар билан таъсир этилади.
Нейронлар ва синапсларининг функцияларини ўрганиш учун нерв тўҳимаси ғоятда сезгир бўлган баъзи заҳарлар ва моддадар (масалан, стрихнин, ацетилхолин ва бошқалар) билан химиявий таъсир этиш усули ҳам қўлланилади.
Аввалги тадқиқотларда марказий нерв системасининг тегишли бўлимларидан иннервацияланадиган периферик органларнинг реакцияларигина нейронларнинг қўзғалиш кўрсаткичлари ҳисобланган эди. Ҳозир нейронлар қўзғалишини қайд қилишнинг электрофизиологик усуллари, жумладан нерв ҳужайрасига микроэлектродлар киритиб, биоэлектр потенциалларини ёзиб олиш усуллари кўпроқ расм бўлди.