Дядя Горгудун мязар йери щаггында

Qonrul quşu – türk mifologiyasında fövqəltəbii xüsusiyyətlərə malik olan qırmızı rəngli nəhəng bir quşdur. Əfsanəyə görə, hər gün yenidən doğulur. Ancaq türk mifologiyasındakı bu quşun digər mifologiyalardakı bənzərlərdən ən əhəmiyyətli fərqi bənzərinin, hətta əkizinin olmasıdır. Qonrul quşu Toğrul quşu ilə birlikdə xatırlanır. Üzərində minlərlə dəlik olan bir qavala bənzər səs çıxarır. O oxu­yanda digər quşlar susub onu dinləyirlər. Səsinin əks-sədası min, on min quşun səsi kimidir. Günlərlə fasiləsiz oxuduqdan sonra yanmağa başlayır və sonra küllərindən yenidən doğulur.
Simurq quşu – Azərbaycan nağıllarındakı personajlardan biridir. Simurq quşu sevdiyi insanlara, köməyə ehtiyacı olan günahsızlara öz lələklərindən verir, onlara bir çətinliyə düşəndə bu lələkləri yandırıb onu köməyə çağırmalarını tapşırırdı. «Məlikməmməd» nağılında Məlikməmmədə yardım etmişdi.
Simurq Azərbaycan mifologiyasında xeyirxahlığın, yeni həyatın və dirçəlişin qədim rəmzidir. Əfsanəyə görə, ilk dəfə məhz həmin quş göydən, yaxud müqəddəs dağdan yer üzünə «həyat ağacının» kökünü gətirmişdir. Simurq quşu bəzi mənbələrdə ilahi gözəlliyin simvolu kimi təsvir olunur.
Tulu quşu – «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanında Salur Qazan «Tülü quşu yavrısı» (2, 42) kimi təqdim olunur. Samət Əlizadənin müəllifliyi ilə hazırlanan nəşrlərdə (1988, 1999) «tülü quş» ifadəsi «tüklü quş», «quzğunun bir növü» kimi izah olunur. Həmçinin «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanının 1988-ci il nəşrində yazılır: «Ha-da «Tulu», Er-də «Tülü». İkinci variant Azərbaycan dilində «tülək» (alıcı quşun adı, tülək tərlan) ilə səsləşdiyi üçün inandırıcı görünür» (2, 231). Q.Qeybullayevə görə isə «...qədim türkcə «telu» – qoçaq, cəsur (azərbaycanca «dəli», məsələn, «Kitabi-Dədə Qorqud»da Dəli Qarcar və s.)... türk dillərindəki «tuluy» – çalağan quşu, alıcı quşu («Kitabi-Dədə Qorqud»da tulu – qırğı)...» (10, 63) kimi izah olunur.
Mənbələr göstərir ki, qədim Türküstanda «Tulu» adlı bir oyun da mövcud olub. Oyunun qay­da­la­rına görə, meydanın ortasında Həyat ağacı adlanan hündür bir dirək basdırırdılar. Dirəyin başına qır­mızı (qızıl) xoruz, xoruzun ağzına isə qiymətli hədiyyə asırdılar. Oyunun iştirakçıları dirəyin başına çıxmalı, mükafata sahib olmalı idilər (9, 66).