Дядя Горгудун мязар йери щаггында

Folklorda yaşayan adlar nominal leksik məna daşımaqla məhdudlaşmır, xüsusi poetik-semantik çəkiyə malik olur. Bu da onlara xüsusi söz qrupu kimi yanaşmağı və uyğun metodlarla təhlil etməyi zəruri edir.

Mətnin etimoloji və mifoloji təhlili. Bu yönümdə M.Seyidovun geniş araş­dırmaları vardır. Bu tipli təhlillərin cazibəsi bir çox araşdırıcıları da bu yö­nümə çəkib gətirmişdir.

Mətnin tarixi-filoloji təhlili. Dilçilərin daha çox məşğul olduğu bu yö­nüm təhlillərin sayəsində abidənin leksikasının bir sıra qaranlıq məqamlarına aydınlıq gətirilmişdir.

Azərbaycanda abidəni ilk olaraq nəşrə hazırlayan H.Araslı bir sıra çətin anlaşılan sözlərə şərh vermişdir. Bu halda da bəzi leksik vahidlər haqqında tə­səv­vürlər aydınlaşmışdır. Abidənin dilini təd­qiq edən Ə.Dəmirçizadə onun lüğət tərkibini də dəyərləndirmiş və təhlilə cəlb etmişdir. Onun təd­qi­qatının nə­ticələri sonrakı araşdırmaların əsasını təşkil etmişdir.

Ş.Cəmşidov abidənin tənqidi mətninin hazırlanmasında, mətndə olan söz­lərin oxunuşu və şərhi istiqamətlərində xeyli iş görmüşdür. Aparılan tədqiqatlar sonrakı nəşrlər üçün mətni daha dəqiq təqdim etmək imkanı qazandırmışdır. Mətnlərin düzgün oxunmasında, transkripsiya və transliterasiya olunmasında F.Zeynalovun və S.Əlizadənin hazırladıqları nəşrin xüsusi əhəmiyyəti vardır. 1988-ci ildə nəşr olunan bu kitabda leksik və leksikoqrafik problemlərin, lüğəvi vahidlərin qaranlıq məsə­lələrinin həllinə doğru ciddi bir addım atılmışdır. Bu nəşr “Dədə Qorqud” araşdırmalarında yeni bir mər­hələnin əsasını qoydu.

5. Kamil Vəli Nərimanoğlu ilə başlanan mərhələ (1983). 1980-ci illərdə abidə BDU-da elmi elitanın diqqət mərkəzinə gəlir. Bir tərəfdən mətnşünaslıq araşdırmaları genişlənir, digər tərəfdən isə abidənin dili ilə bağlı tədqiqatlar yeni istiqamətləri əhatə etməyə başlayır. Bu dönəmdə abidə ilə bağlı araşdırmaların əsas koor­dinasiyaedici mərkəzi BDU və onun dilçi alimləri olur. H.Araslıdan sonra Azərbaycanda abidənin araşdırılmasında böyük xidmətləri olan alimlərdən biri Kamil Vəli Nəri­manoğ­ludur. “Dastan poetikası” adlı əsər­lə abidə üzərində aparılan linqivistik araşdırmalar ümumi­ləşdirilir, poetika mə­sə­lələri elmi dövriyyəyə daxil edilir. Alimin KDQ ilə bağlı fəaliyyətində “Dədə Qorqud Ensiklopediyası”nın dil və poetika araşdırmaları baxımından xüsusi əhəmiyyəti vardır. Birin­cisi, ona görə ki, bu ensiklopediya ilk və uğurlu bir təcrübə idi. K.V.Nərimanoğlu və F.Bayatın iştirakı ilə uzun illər ərzində hazır­lanmış bu ensiklopediyada “Dədə Qorqud” mətni verilmiş və mətn­dəki sözlərə elmi şərhlər yazılmışdı. Buradakı şərhlər və izahlar bir çox hallarda elmi oçerk­lər­dən ibarət idi ki, bu da nəşrin elmi dəyərini daha da artırmış olur. İkincisi, ona görə ki, bu nəşrdə “Dədə Qorqud” mətni ən geniş bir şəkildə araşdırılmışdır. Abi­dənin lüğət ehtiyatlarının linqivistik və linqvopoetik ba­xım­dan tədqiq olunması da çox ciddi bir hadi­sədir. Burada təqdim edilən məlumatlar, izahlar, şərhlər, oçerklər və məqalələr əksəriyyət etibarilə ta­mamilə yenidir və özündə dərin elmi informasiya da­şı­maqdadır. Ensiklopediyada görkəmli türkoloqlar T.Hacıyev, S.Əlizadə, K.V.Nərimanoğlu, N.Cəfərov, B.Abdulla, C.Bəydili və b. “Dədə Qorqud” söz­lə­rinə verdikləri izahları geniş əks olunmuşdur.