Dunyo mamlakatlarida oilani rejalashitirish uy xojaligi. Транскрипт

DUNYO MAMLAKATLARIDA OILANI REJALASHITIRISH UY XOJALIGI." — Транскрипт:
1 DUNYO MAMLAKATLARIDA OILANI REJALASHITIRISH UY XOJALIGI

2 Malumki, oila jamiyatning asosi, birlamchi negizi hisoblanadi. Oilaga xos gam- tashvishlar va muammolar orqali jamiyatda tarkib topgan vaziyat aks etadi. Shuning uchun ham jamiyatimizda inqilobiy ozgarishlar amalga oshayotgan bugungi kunda sovet oilasining tarkib topishi va rivojlanishini chuqur organish katta ahamiyat kasb etadi. Bunda gap umuman oila togrisida yuritilmay, balki uning malum ijtimoiy-iqtisodiy va mintaqa sharoitlarida qanday rivojlanishi haqida borishi lozim. Mazkur holatni hisobga olish, ayniqsa, katta milliy oziga xosliklarga ega bolgan bizning ulkan mamlakatimiz uchun muhimdir.

3 SSSRdagi oziga xos aholishunoslik jarayonlari, shu jumladan oilaning tarkib topishi va rivojlanishi xususiyatlari boyicha Orta Osiyo alohida orin egallaydi. Oilani rejalashtirish masalasi kopchilik, ayniqsa aholishunoslik sohasida mutaxassis bolmaganlar tomonidan har xil manoda, ayrim hollarda esa butunlay notogri talqin etiladi. Keyingi paytlarda jumhuriyatimiz roznoma va jaridalari sahifalarida oilani rejalatirish boyicha ayrim fikrlar bildirilmoqda. Ularning aksariyatida oilani oqilona rejalashtirish deganda tugilishni qisqartirish, kop bolalik oiladan bolalarining soni ortacha bolgan oilaga otish tushunilmoqda.

4 Jahon aholishunoslik ilmi amaliyotida bu tushuncha nisbatan yaqinda tan olindi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) aholishunoslik boyicha bolib otgan Butun jahon anjumanida (Buxarest, 1974 y.) «Aholishunoslik boyicha butun dunyo dasturi» qabul qilingan bir paytda aholishunoslik fan sifatida tasdiqlandi. Mazkur anjuman ishida dunyoning 137 mamlakatidan vakillar ishtirok etdi. Keyinchalik oilani rejalashtirish borasida erishilgan natijalar BMTning aholishunoslik masalalariga bagishlangan ikkinchi Butunjahon anjumanida (Moskva, 1984 y.) korib chiqildi. 148 mamlakat vakillari ishtirok etgan bu anjumanda aholishunoslik borasidagi Butun dunyo dasturi yana ham rivojlantirildi. Aslida, oilani rejalashtirish keng qirrali, ilmiy, axloqiy va amaliy mazmunlarni ozida mujassamlashtirgan murakkab tushuncha ekanligini takidlash lozim.

5 BMTning bu ikki yirik anjumanining ishida aholishunoslik borasidagi butun dunyo harakat dasturining mazmunini aniqlash va rivojlantirishda sotsialistik mamlakatlar, shu jumladan sovet aholishunoslari va mutaxassislari faol ishtirok etdilar. Aholishunoslik masalalari boyicha Butun dunyo harakat dasturining oilani rivojlantirish va milliy demografik siyosatni amalga oshirish borasidagi keng miqyosli tadbirlar majmui bir qator amaliy takliflarni oz ichiga oladi. BMTning bu ikki yirik anjumanining ishida aholishunoslik borasidagi butun dunyo harakat dasturining mazmunini aniqlash va rivojlantirishda sotsialistik mamlakatlar, shu jumladan sovet aholishunoslari va mutaxassislari faol ishtirok etdilar. Aholishunoslik masalalari boyicha Butun dunyo harakat dasturining oilani rivojlantirish va milliy demografik siyosatni amalga oshirish borasidagi keng miqyosli tadbirlar majmui bir qator amaliy takliflarni oz ichiga oladi. Mazkur dasturning asosiy talabi bu aholining osish jarayonlari bilan ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishning ozaro aloqadorligini chuqur va har tomonlama hisobga olish zarurligini esdan chiqarmaslikdan iborat. Shuning uchun ham oilani rejalashtirish dasturi BMTning taklifiga binoan davlatning ijtimoiy- iqtisodiy siyosati doirasida ishlab chiqilishi va amalga oshirilishi lozim. Bunda «Dastur» oilaning hech qanday umumjahon miqdorini tan olmaydi, shu bilan birga har bir va hamma oilalarning xohlagan miqdordagi bolaga ega bolish orzusini qollab-quvvatlaydi, u yoki bu mamlakat tugilishni qisqartirishga qaratilgan siyosatni amalga oshirmoqchi bolsa, iqtisodiy osish va turmush farovonligini kotaruvchi, shu jumladan tugilishga tasir korsatuvchi dasturlarga koproq ahamiyat berish taklif etiladi.

6 Aholishunoslik borasidagi Butun jahon harakat dasturi ijtimoiy-iqtisodiy, tibbiy, aholishunoslik va siyosiy tarzdagi keng qirrali vazifalarni ilgari suradi. Aholishunoslik yonalishidagi eng muhim vazifa sifatida aholi, ayniqsa bolalar va godaklar orasidagi olimni qisqartirish, ortacha umr korish davrini uzaytirish masalalari korsatilgan. Tugilishni qisqartirishga qaratilgan siyosat xususiga kelganda, u mamlakatlarda keng jamoatchilik qollab-quvvatlagan taqdirdagina amalga oshirilishi mumkin. Oilani rejalashtirish va regional demografik siyosat masalalariga bagishlangan fikr va mulohazalarda tugilishni qisqartirish haqida gap ham bolishi mumkin emas. Bu jarayonda mamuriyatning tasiri va majbur qilish togrisidagi fikrlarga orin yoq. Oila va faqat oila er va xotin qachon va qancha bolaga ega bolish masalasini hal qilishga haqli. Oilani davlat miqyosida rejalashtirish deganda oila qurish, uni mustahkamlash va rivojlantirish, olimni, ayniqsa bolalar orasidagi olimni qisqartirish, ona va bola salomatligini muhofaza qilish boyicha ilmiy asoslangan tadbirlar majmui tushuniladi.

7 Dunyoda oilani rejalashtirish borasida malum tajriba toplangan. Oilani rejalashtirish rivojlanayotgan mamlakatlarda songgi 3040 yil ichida davlat siyosati sifatida amalga oshirilmoqda. Bunda aholishunoslik siyosatining uch asosiy yonalishini korsatish mumkin. Birinchi yonalishda oilani rejalashtirish tugilishni kamaytirish va aholining osish suratlarini pasaytirishga qaratilgan. Mazkur siyosatni Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasida 40 rivojlanayotgan mamlakat amalga oshirmoqda. Ikkinchi yonalish toqqizta rivojlanayotgan mamlakatga xos bolib, ularda oilani rejalashtirish ona va bola salomatligini muhofaza qilishga qaratilgan. Rivojlanayotgan mamlakatlarning 20 tasida oilani rejalashtirish tugilishni kopaytirishga yonaltirilgan. Qolgan rivojlanayotgan mamlakatlarda demografik siyosat ishlab chiqilmagan.

8 Yuqorida aytganimizdek, Osiyo, Afrika vyo Lotin Amerikasidagi kopgina mamlakatlarda oilani rejalashtirish deganda tugilishni cheklashga qaratilgan davlat dasturi kozda tutiladi. Bu dasturlar rivojlanayotgan mamlakatlarda BMT komagida keyingi 40 yil mobaynida amalga oshirilayotganligiga qaramasdan, tugilishni qisqartirish boyicha sezilarli natijalarga erishilgani yoq. Bunga jumladan, Hindiston yaxshi misol bola oladi. Bu mamlakatda birinchi marta 1952 yilda oilani rejalashtirish boyicha davlat dasturi qabul qilingan bolib, uning mohiyati tugilishni qisqartirishdan iborat edi. Hindiston aholisining aksariyat qismi osha paytdayoq bu dasturga salbiy munosabat bildirdi. U mamlakatda ijtimoiy-siyosiy keskinlikni keltirib chiqarishdan boshqaga yaramadi, tugilish surati qadimgiday davom etaverdi. Masalan, hozirgi kunda Hindistonda har 1000 aholiga nisbatan tugilgan bolalar miqdori 35 nafardan biroz koproq. Bu 1951 yildagi korsatkichdan atigi 5 ta bolaga kam, xolos. Rivojlangan kapitalistik va sotsialistik mamlakatlarda «oilani rejalashtirish» nisbatan kam qollaniladi.

9 Hindiston hukumati xalqning oilani rejalashtirish dasturiga nisbatan bolgan salbiy munosabatini hisobga olib, 1977 yilda bu dasturni oila farovonligini taminlash dasturiga aylantirdi. Dastlabki dasturdagi oilani rejalashtirishdagi majbur qilishning barcha shakllari man etildi va bu ishda asosiy etibor oila farovonligini har tomonlama oshirishga, ayniqsa ona va bola salomatligini, ovqatlanishini yaxshilash, ayollarning bilim va huquqlarini oshirishga qaratildi. Oilani rejalashtirish sohasida Xitoyda butunlay boshqacha vaziyat tarkib topdi. Bu mamlakatda oilani rejalashtirish boyicha tadbirlar 70-yillardan faol tadbiq qilina boshladi. Xitoyda tugilishni cheklashga juda muhim siyosat sifatida qaralayapti yildan boshlab bu mamlakatda Davlat Kengashiga itoat etuvchi Davlat tugilishni rejalashtirish qomitasi faoliyat korsatyapti.

10 Davlatning qattiq, insonparvarlikka zid siyosati natijasida Xitoy Xalq Jumhuriyatida tugilish va aholining tabiiy kopayishi kamaydi. Masalan, songgi yigirma yil mobaynida mamlakatda aholining tabiiy kopayishi ikki martaga (1970 yildagi 2,6 foizdan 1989 yilda 1,3 foizga) qisqardi. Agar 1960-yllarda bir xitoy ayoli ortacha 56 bola tuqqan bolsa, 80-yillarda 23 bola tugdi, xolos. Xitoy rasmiy demografik siyosatining asosiy shiori «har bir xitoy oilasida faqat bir bola». Xitoyda bir bolalik oilalar katta moddiy va manaviy imtiyozlarga ega boladilar. Agar oilada ikkinchi bola tugilsa, u barcha imtiyozlardan mahrum boladi. Oilada uchinchi va undan songgi bola tugilsa, ogirlashib boruvchi jazo qollaniladi. Masalan, ikkitadan ortiq bolaga ega bolgan oilalar oziq-ovqat talonlaridan mahrum etiladilar va maoshlarining 10 foizi miqdorida jarima tolaydilar.

11 Oilani rejalashtirish boyicha Yaponiyaning tajribasi juda ajoyib va biz uchun ibratlidir. Bu yerda oilani rejalashtirish tugilishni qisqartirishga emas, balki aholi salomatligini mustahkamlashga yonaltirilgan. Yaponiyada oilani rejalashtirish doirasida homiladorlikni suniy toxtatishga qarshi kurash muvaffaqiyatli amalga oshirildi. Hozirgi kunga kelib mamlakatda ayol sogligi uchun juda xavfli bolgan abortlar amalda deyarli yoq qilindi. Shu bilan birga tugilishni rejalashtirishning samarali usullarini yaratish boyicha milliy dastur ishlab chiqildi va uni ayollarning salomatligini saqlash va mustahkamlashga xizmat qildirish boyicha tadbirlar amalga oshirildi. Yaponiyada tugilishni kamaytirish togrisida hech qachon gap bolmagan. Aksincha bu mamlakatda bolalik onalar davlat tomonidan moddiy yordam oladilar va manaviy qollab-quvvatlanadilar. Bolalik oilalarga har xil imtiyozlar beriladi: uchinchi va undan keyingi bola tugilganda 5 ming ien miqdorida nafaqa, tugishgacha olti hafta va tuqqandan keyin olti hafta pullik otpuska beriladi. Farzand tugilganda oylik maoshning yarmi miqdorida (kamida 150 ming ien) bir yola nafaqa va 2 ming ien miqdorida oylik nafaqa belgilanadi.

12 Yaponiya bolalar olimini kamaytirish boyicha dunyoda eng yuqori korsatkichga erishgan. Bu yerda tugilgan har ming boladan atigi 5 nafarigina nobud boladi. Bizda esa hozir Orol boyidagi ayrim nohiyalarda tugilgan har ming boladan 8090 nafarigacha nobud bolayapti. Sovet Ittifoqida tugilishni kopaytirishga qaratilgan faol demografik siyosat amalga oshirilmoqda. Sovet davlatining bu siyosati SSSR Konstitutsiyasida, firqa va hukumatning kop sonli qarorlarida, ittifoqdosh jumhuriyatlarning qonunlarida qayd etilgan. Sovet oilasining moddiy farovonligini kotarish, kam daromadli oilalarga yordam berish maqsadida bizning mamlakatimizda va jumhuriyatimizda bir qator imtiyozlar belgilangan. Ularning qiymat miqdori yildan-yilga oshmoqda. Kop bolali oilalarga moddiy imtiyozlar va kop bolali onalarni qollab-quvvatlash, oilalarga davlat yordam pullarini ajratish boyicha mavjud sistema region va ittifoqdosh jumhuriyatlardagi tugilish darajasi, demografik va iqtisodiy vaziyatdan qati nazar, butun mamlakat boyicha tarqalgan. SSSRda ilmiy asoslangan demografik siyosat ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning uzviy qismi sifatida, mamlakatdagi har xil demografik vaziyatni hisobga olgan holda, regionlar boyicha ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi. Uning asosiy maqsadi mamlakat barcha nohiyalaridan qati nazar, aholini har tomonlama rivojlanishiga yonaltirilgan.

13 Boltiqboyi, Kavkazorti, Qozogiston, Orta Osiyo... Mamlakatimizning har bir milliy olkasi hozirgi kunda oziga xos ijtimoiy-iqtisodiy, ekologik, millatlararo, demografik va boshqa muammolarniig murakkab, tarang tugunidir. Mamlakatda olkalar boyicha rejalashtirish va boshqarish sistemasida oxirgi paytgacha hisobga olinmagan ijtimoiy-iqtisodiy va demografik nomutanosibliklar tarkib topdi. Boshqaruvning mamuriy-buyruqbozlik sistemasi va uning natijasi bolgan markazlashgan rejalashtirish sharoitida har qanday olka, tabiiy boyligi va undan foydalanish imkoniyatlarining mavjudligi nuqtai nazaridan baholanar edi. Bunda ijtimoiy va demografik sharoit va xususiyatlar butkul hisobga olinmas edi. Bu holat, ittifoqdosh jumhuriyatlar, nohiyalarning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishida jiddiy salbiy ozgarishlarga olib keldi, mamlakatdagi ekologik va demografik vaziyatni benihoya murakkablashtirdi. Hozir SSSRda bir-biri bilan aholi osishi va rivojlanishi, migratsiya va urbanizatsiya yonalishi boyicha keskin farqlanuvchi nomunosib demografik qutblar vujudga keldi. Orta Osiyo mana shunday oziga xos qutblarning biri bolib, hozirgi kunda undagi demografik jarayonlar, umumittifoq ijtimoiy demografik rivojlanish yonalishlariga katta tasir korsatyapti.

14 Hozir SSSRda bir-biri bilan aholi osishi va rivojlanishi, migratsiya va urbanizatsiya yonalishi boyicha keskin farqlanuvchi nomunosib demografik qutblar vujudga keldi. Orta Osiyo mana shunday oziga xos qutblarning biri bolib, hozirgi kunda undagi demografik jarayonlar, umumittifoq ijtimoiy demografik rivojlanish yonalishlariga katta tasir korsatyapti. Oxirgi on yil ( ) davomida Orta Osiyo aholisi 7,4 million kishiga kopaydi. Bu SSSR aholisi umumiy osishining 30,3 foizini tashkil etadi. Orta Osiyo aholisining hozirgi paytdagi osish suratlari umumittifoq ortacha korsatkichidan 3 marta ortiq. Aholi osishidagi farqlar Orta Osiyo jumhuriyatlarini mamlakatning eng yirik jumhuriyatlari bilan taqqoslaganda yana ham keskinlashadi. Jumladan, yillar davomida Tojikiston jumhuriyati aholisining osish suratlari Ukraina jumhuriyatinikiga nisbatan 8,5 marta, RSFSRnikiga nisbatan esa deyarli 5 marta yuqori bolgan. Orta Osiyo jami aholisining osish suratlari Ukrainanikidan 7,2 marta, RSFSRnikidan 4,1 marta yuqori bolgan. Hozir 20 million kishi istiqomat qilayotgan Ozbekistonda aholi yiliga 600 ming kishiga kopaymoqda, ortacha yillik osish deyarli uch foizni tashkil qiladi. Bu nafaqat ittifoq miqyosida, balki jahon miqyosida ham juda katta korsatkichdir. Aholi sonining mana shunday tez va samarali osishi yaqin kelajakda ham saqlanib qoladi: 2000 yilga kelib jumhuriyatimizda 26,5 million, 2005 yilda 30 million, 2010 yilda esa 3334 million kishi istiqomat qiladi. Hozir SSSRda bir-biri bilan aholi osishi va rivojlanishi, migratsiya va urbanizatsiya yonalishi boyicha keskin farqlanuvchi nomunosib demografik qutblar vujudga keldi. Orta Osiyo mana shunday oziga xos qutblarning biri bolib, hozirgi kunda undagi demografik jarayonlar, umumittifoq ijtimoiy demografik rivojlanish yonalishlariga katta tasir korsatyapti. Oxirgi on yil ( ) davomida Orta Osiyo aholisi 7,4 million kishiga kopaydi. Bu SSSR aholisi umumiy osishining 30,3 foizini tashkil etadi. Orta Osiyo aholisining hozirgi paytdagi osish suratlari umumittifoq ortacha korsatkichidan 3 marta ortiq. Aholi osishidagi farqlar Orta Osiyo jumhuriyatlarini mamlakatning eng yirik jumhuriyatlari bilan taqqoslaganda yana ham keskinlashadi. Jumladan, yillar davomida Tojikiston jumhuriyati aholisining osish suratlari Ukraina jumhuriyatinikiga nisbatan 8,5 marta, RSFSRnikiga nisbatan esa deyarli 5 marta yuqori bolgan. Orta Osiyo jami aholisining osish suratlari Ukrainanikidan 7,2 marta, RSFSRnikidan 4,1 marta yuqori bolgan. Hozir 20 million kishi istiqomat qilayotgan Ozbekistonda aholi yiliga 600 ming kishiga kopaymoqda, ortacha yillik osish deyarli uch foizni tashkil qiladi. Bu nafaqat ittifoq miqyosida, balki jahon miqyosida ham juda katta korsatkichdir. Aholi sonining mana shunday tez va samarali osishi yaqin kelajakda ham saqlanib qoladi: 2000 yilga kelib jumhuriyatimizda 26,5 million, 2005 yilda 30 million, 2010 yilda esa 3334 million kishi istiqomat qiladi.

15 Mamlakatimizning Ovropa qismida boshqacha manzara kuzatilyapti. Masalan,

16 zbekiston aholisining asosiy qismi qishloq joylarda istiqomat qiladi: jumhuriyatga urbanizatsiyaning past darajasi xosdir. Shahar aholisining salmogi salkam 41 foizga teng bolib, bu ittifoq ortacha korsatkichidan 25 foiz kamdir. Ozbekiston mahalliy aholisining atigi 20 foizi shaharlarda yashaydi, ayrim viloyatlarda mazkur korsatkich yana ham past. Mahalliy aholi hududiy va ijtimoiy harakatining past darajada ekanligi, tugilib osgan yeriga mustahkam boglanganlik, jumhuriyat ishchilar sinfi tarkibida milliy kadrlar ulushining kamligi Ozbekistondagi va butun Orta Osiyo regionidagi demografik vaziyatga xos xususiyatlardir. Aholi miqdorining yuqori suratlar bilan osishi natijasida Orta Osiyoning mamlakat aholisi umumiy sonidagi salmogi uzluksiz ortmoqda. Agar 1950 yili Orta Osiyo jumhuriyatlarida mamlakat aholisining atigi 6,0 foizi yashagan bolsa, 1979 yilga kelib bu korsatkich 9,7 foizga, 1989 yili esa 11,5 foizga yetdi. Keyingi 40 yil davomida Orta Osiyoning SSSR aholisi umumiy sonidagi salmogi ikki martaga oshdi.

17 Bu osishda migratsiyaning orni ham salmoqlidir. Keyingi 40 yil mobaynida mamlakatimizda aholining shimoldan janubga kochish jarayoni kuchaydi. Mutaxassislarning baholariga qaraganda, 2000 yilda SSSR aholi soni umumiy osishining deyarli yarmi Orta Osiyoga togri keladi. Shuning uchun ham Orta Osiyoga xos demografik jarayonlar chuqur organilishi va togri talqin etilishi lozim. Orta Osiyo uchun tugilishning yuqori bolishi doimiy hodisadir. Lekin bolalar ortasidagi olimning inqilobgacha va undan keyingi davrda kop miqdorda bolishi natijasida regionda aholining tabiiy kopayishi past bolgan. Urushdan keyin esa tabiiy kopayish hajmi orta borib, hozirgi kunda yuqori darajada turgunlashdi. Keyingi yillarda Orta Osiyo jumhuriyatlari aholisining osishiga xos yuqori suratlar markaziy va mahalliy rejalashtirish tashkilotlarining diqqatini oziga jalb qildi. Mamlakatda iqtisodiy vaziyatning inqirozga uchraganligi, uning moddiy va moliyaviy boyliklarining keskin kamayganligi sharoitida oilani rejalashtirish doirasida tugilishni qisqartirishdek «maftunkor» goyalar yuqoriga kotarildi.

18 Bunday xulosaga oddiy hisob-kitoblar natijasida kelindi: agar biz milliy daromadning aholiga xos yuqori suratlar bilan osishini va xalq turmush darajasi oshishini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni jadallashtirish hisobiga taminlay olmagan ekanmiz, hech bolmaganda aholi sonini qisqartirish yoli bilan turmush darajasi korsatkichlarini yaxshilashimiz zarur (aholi jon boshiga hisoblaganda). Muammoning mana shunday qoyilishi munosabati bilan Orta Osiyo jumhuriyatlarida tugilishni cheklash masalasi bundan uch yil muqaddam Markaz tomonidan rasman qoyilgan yil avgust oyida boshqa mutaxassislar qatorida bizni ham Ozbekiston Kompartiyasi Markaziy Qomitasiga ushbu masalaga bagishlangan yigilishga taklif etishgan edi. Ana shu anjumanda jumhuriyatning osha paytdagi rahbarlari, masul kishilar ishtirok etishgandi.

19 Tugilishning kamayishi bu aholi rivojlanishining real, umumjahon jarayonidir. Bunga har bir xalq ertami-kechki, oziga xos yol bilan keladi. Jumladan, Orta Osiyo mahalliy xalqining demografik dasturlari ham keyingi yillarda sezilarli ozgarmoqda. Oldingi yillarda otkazgan tadqiqotlarimizda «Oilada bolalar soni nechta bolsa yaxshi boladi?» degan savolga deyarli bir xildagi «Qancha kop bolsa, shuncha yaxshi», «Xudo xohlaganicha», degan javob olar edik. Keyingi yillardagi tadqiqotlarimizda bunday javoblar amalda uchramadi. Kishilar oilada kutilgan bolalar sonini aniq aytishmoqda. Qishloq aholisining kopchiligi oilada 56 bola, shaharliklar 45 bolaga ega bolish xohishini bildirdilar. Bunday vaziyat Orta Osiyo xalqlari ortasida hozirgi kunda oila katta-kichikligi xususidagi istak ortacha kop bolalik darajasida ekanini korsatmoqda. Yaqin kelajakda ham bu yerda kop bolalilikka bolgan moyillik saqlanib qoladi, faqat uning miqdoriy qorsatkichi ozgaradi. Tadqiqotlar shuni korsatyaptiki, mahalliy aholi tugilishni rejalashtirishni xohlaydi, lekin imkoniyati yoq va buni qanday amalga oshiritsji bilmaydi. Olka sogliqni saqlash muassasalari esa onalarga yordam berishdan ojizdir. Ular na moddiy, na tashkiliy nuqtai nazardan bunga tayyor emaslar. Orta Osiyo mahalliy aholisining asosiy qismi istiqomat qiluvchi talay qishloq joylarda homildor ayollar, ona va bolalarga xizmat korsatish boyicha oddiy meditsina va sanitariya-gigiena shiroitlari ham yaratilmagan.