|
Алеврит ва алевролитларга таъриф беринг.
Алеврит ва алевролит ўлчами 0,1 дан 0,01 мм гача бўлган заррачалардан таркиб топган бўлади, қум ва қумтошлардан заррачалари ўлчамининг майдалиги бўйича фарқ қилади (119, 120-расмлар). Структураси алевритли (чангсимон). Бўлакларининг ўлчами бўйича: 0,01 - 0,025 мм – майда заррали; 0,025 - 0,05 мм – ўртача заррали; 0,05 - 0,1 мм - йирик заррали бўлади. Улар гилли минераллар (каолинит, монтмориллонит ва б), слюдалар, кварц, глауконит, дала шпатларидан таркиб топган. Таркиби бўйича мономинерал, олигомиктли ва полиминерал турлари ажратилади.
Алеврит бўшоқ, алевролит цементланган жинсдир. Цементи аксарият ҳолларда оҳакли ёки кремнийли. Темирли, хлоритли, фосфатли ва сульфатли бўлиши ҳам мумкин. Кулранг, тўқ кулранг, қўнғир, қизил, яшилсимон-кулранг ва б.
Гилли жинслар ва уларнинг турлари?
Гилли жинслар табиатда жуда кенг тарқалган. Улар стратосферадаги чўкинди жинсларнинг ярмидан кўпини ташкил этади. Гилли жинслар типик бўлакли жинслар билан кимёвий жинслар ўртасида оралиқ вазиятни эгаллайди. Улар бирламчи жинсларнинг нураган зарралари ва коллоид-кимёвий маҳсулотларининг кристалланиши натижасида ҳосил бўлади. Гилли жинсларнинг зичлашмаган ва метаморфизмга учрамаган турлари юқори ғовакликка (50-60%) эга бўлади. Сув билан аралаштирилганда хамирсимон масса ҳосил қилади. Бу массадан турли идишлар ясаш мумкин. Улар оловда тобланганда тошдек қаттиқ ва мустаҳкам жинсга айланади. Гилли жинслар минерал таркибига кўра каолинитли, гидрослюдали, монтмориллонитли, палигорскитли ва бошқа кўплаб турларга бўлинади.
Монтмориллонитли гиллар ва уларнинг тузилиши.
Монтмориллонитли гиллар (смектитлар). Таркибида 60-70% монтмориллонит гуруҳидаги минераллар бўлган юқори дисперсли гилли жинслар бентонитлар ёки фуллер тупроғи (жун ювувчи) деб ҳам юритилади . Монтмориллонитли гиллар (бентонитлар) иккита генетик гуруҳни ташкил этади. Улардан биринчиси ҳақиқий бентонитлар деб аталади. Бундай гиллар денгиз шароитларида ишқорли муҳитда ҳавзага тушган пирокластик (вулканоген) материалнинг сув остида кимёвий нураши (гальмиролиз) туфайли монтмориллонит минералининг синтези туфайли ҳосил бўлади. Ҳақиқий бентонитлар оқ, сарғиш ва кулрангли, чиғаноқсимон синишга эга бўлади. Монтмориллонитли гилларнинг иккинчи генетик тури аллотигентрансформацион йўл билан ҳосил бўлади. Лойқа таркибида денгиз ҳавзасига келиб тушувчи гил минераллари асосан гидрослюдадан,
каолинитдан ва монтмориллонитдан иборат бўлади. Денгизнинг ишқорий муҳитида каолинит ва гидрослюда кристаллари бардошсиз бўлганлиги туфайли қайта кристалланиб, монтмориллонитга айланади. Бунга гил минералларининг кристалл панжараси тузилишидаги яқинлик асосий сабабчи ҳисобланади. Конлари. Ўзбекистонда юқори бўр ва палеоген ётқизиқлари кесмасида бентонитлар ва бентонитсимон гиллар кенг тарқалган бўлиб, заҳираси амалда битмас-туганмас конларни ҳосил қилади. Ишлатилиши. Монтмориллонитли гиллар озиқ-овқат саноатида ёғ, вино ва шарбатларни, нефт маҳсулотларини тозалашда, бурғилаш эритмаларини тайёрлашда, совун ва атир-упа маҳсулотлари ишлаб чиқаришда қўлланилади. Тоза, юқори сифатли монтмориллонитли гиллардан дорилар тайёрланади.
Қандай тоғ жинсларига карбонатли жинслар дейилади?
Одатда карбонатли жинслар таркибида оҳактош бўлаклари ва чиғаноқлар кўпчиликни ташкил этади. Биринча ҳолда бўлакли, иккинчисида эса органоген-бўлакли оҳактошлар деб юритилади. Кейингиси бирон-бир организмнинг, масалан, фораминифера, криноидея, пелиципода чиғаноқларининг парчаларидан тузилган бўлиши мумкин. Бу ҳолларда улар фораминиферали-бўлакли, криноидеяли-бўлакли ва ҳ.к. оҳакли жинслар дейилади
Оҳактошлар ва доломитлар қандай ҳосил бўлади?
Оҳактошлар терриген, биоген ва хемоген йўллар билан ҳосил бўлиши мумкин. Уларнинг тузилиши қатламли ёки ноқатламли бўлади. Қатламли оҳактошлар чўкинди ҳосил бўлиш жараёнларининг ўзгарувчанлиги туфайли ҳосил бўлади. Ноқатламий оҳактошлар эса асосан риф қурувчи организмлар фаолияти туфайли вужудга келади ва маржон рифларини ҳосил қилади
Мергел ва ёзув бўри қандай ҳосил бўлади?
Кремнийли жинслар қандай ҳосил бўлади?
Do'stlaringiz bilan baham: |
