Дунё океани деб нимага айтилади?

Кўлларнинг геологик фаолиятини таърифланг?

Кўлларнинг иши денгиз сув ҳавзаларининг фаолиятига жуда ўхшаш, аммо улардан асосан кўлами билан фарқ қилади. У соҳилни ва тубининг соҳилбўйи қисмини емиради, емирилган материалларни саралайди ва ҳавзанинг ички қисмига ташиб ётқизади. Кўлларнинг емирувчи геологик иши (кўл абразияси) асосан соҳилбўйи қисмида уринма тўлқинлар таъсирида содир бўлади. Тўлқинлар таъсирида соҳил емирилади ва аста секин чекинади(190-расм). Емирилиш жадаллиги сув ҳавзасининг катталигига боғлиқ. Кичик кўлларда абразия минимал бўлади. Кўлларнинг еми-рувчи жараёнлари сунъий сув ҳавзаларида батафсил ўрганилган. Баъзи кўлларда 5 йил давомида соҳил 50 м га чекинган. Умуман олганда, кўлларнинг емирувчи геологик иши иккинчи даражали аҳамиятга эга. Кўлнинг соҳилни емирувчи фаолияти натижасида ҳамда дарёлар, сойлар ва шамоллар келтирган барча материаллар тўлқинлар ва сувости оқимлари томонидан бутун сув ҳавзасига тарқатилади ва унинг тубида ётқизилади. Ташилиш механик шаклда ҳам, чин ва коллоид эритмалар қабилида кимёвий шаклда ҳам амалга оширилади. Чўкинди тўплаш (аккумулация) фаолияти кўлларниг геологик ишида муҳим ўрин тутади. Кўлларда чўкиндиларнинг барча генетик: терриген, органоген ва хемоген турлари ҳосил бўлади. Чўкиндиларининг у-ёки бу типининг устиворлиги иқлим шароитларига, рельефга, кўлларнинг оқар-оқмаслигига ва шўрлигига боғлиқ. Кўл ётқизиқлари нисбатан тинч гидродинамик режимда ҳосил бўлганлиги туфайли горизонтал қат-қатликка эга бўлади.

52. 
    Кўлларнинг қанақа генетик турлари мавжуд?
    

Ботиқлигининг келиб чиқишига боғлиқ ҳолда кўллар эндоген, экзоген ва аралаш турларга бўлинади.
Ботиқлиги ички геодинамик жараёнлар натижасида шаклланган эндоген кўллар орасида уларнинг иккита бош гуруҳи - тектоник ва вулканик турлари ажратилади. Тектоник кўллар одатда ер пўстининг рифт структураларидаги йирик ер ёриқлари зоналарида жойлашган. Улар одатда узунлиги ва катта чуқурлиги билан характерланади. Вулканик кўллар сўнган вулканлар кратерида ва портлаш трубкаларида, баъзан водийларнинг лава оқимлари билан тўсилиб қолиши туфайли ҳосил бўлади. Кратер кўллари одатда думалоқ шаклга, нисбатан катта бўлмаган ўлчамларга эга бўлади.
Экзоген кўлллар хилма-хил бўлади. Уларнинг ботиқликларини шакллантирган экзоген жараёнларга боғлиқ ҳолда музлик, карст, қайир ва дельта, ўпирилиш ва техноген кўллар ажратилади.
Кўпчилик кўллар келиб чиқиши бўйича аралаш ҳисобланади, чунки уларнинг котлованаси турли сабаблар натижасида ҳосил бўлиши мумкин.

53.