Donni saqlash va qayta ishlash texnologiyasi”

O’zlashtirish uchun savollar:

1. 
   Don to’plamidagi aralashmalar nimalardan iborat?
   

1. 
   Qanday begona o’t urug’lari donga aralashib ketadi?
   

2. 
   Donlarni har-xil aralashmalardan tozlashda qanday asbob-uskunalardan foydalaniladi?
   

4-laboratoriya mashg’uloti
Bug’doy donining namunaviy tarkibini aniqlash
Darsning maqsadi: talabalarni respublikamizda eng ko’p yetishtiriladigan donli ekin–bug’doy turlarining asosiy belgilari: ranggi, botanik turi va ularning biologik shakllari bilan tanishtirish.
Kerakli jihoz va materiallar: tarozi, ranggi bo’yicha solishtirish uchun ajratadigan romcha, kimyoviy idishlar va farfor kosachalar, bug’doy turlaridan namunalar.
Ishlash tartibi: donning ko’pchilik standartlari (TST tarmoq standarti “Oziq-ovqat uchun tayyorlanadigan bug’doy”, “Oziq-ovqat uchun taqsimlanadigan bug’doy”, TST “Oziq-ovqat uchun tayyorlanadigan javdar” va boshqa) tovar turkumlari bo’limiga ega bo’lib, o’z ichiga texnologik, oziq-ovqat va furaj afzalliklariga o’xshash donning sifat guruhlarini oladi. Ko’p holarda turlarga bo’lish mo’tadil botanik belgilar, yetishtirish sharoiti va biologik xususiyatlarga asoslangan. Ushbu belgilardan foydalanish ular hamda donning texnologik va oziq-ovqat afzalliklari o’rtasida ma’lum aloqalar bo’lishi tufayli mumkin bo’ladi. Turlar o’z yo’lida kenja turlarga bo’linadi. Kenja tur asosiy turning sifat bo’limi hisoblanadi. U tur oralarida donning texnologik xususiyatlarini aniq ta’riflaydi. Tur va turlar turkumi doning har xil texnologik va oziq-ovqat afzalliklari bilan uzviy bog’langandir.
Namunaviy tarkib tayyor mahsulotning chiqishi, uning sifati, donni qayta ishlashda sarflanadigan energiya miqdori, non hajmi va g’ovakligiga ta’sir etadi. Shuning uchun don qabul qilish va qayta ishlash korxonarida donlar tur va kenja turlari bo’yicha joylashtiriladi.
Bug’doyning namunaviy tarkibi. Bug’doyni turlarga bo’lishda quyidagi belgilarga asoslaniladi: rang (qizg’ish don yoki oq don), botanik turi (qattiq yoki yumshoq) va biologik shakllari (qishki yoki bahorikor). Barcha qayd etilgan belgilar ma’lum darajada bug’doy donining texnologik va oziq-ovqat afzalliklari bilan bog’langan. Ushbu belgilar asosida bug’doyning 5 turi aniqlangan O’z yo’lida turlar kenja turlarga bo’linadi. Bug’doyning kenja turga bo’linishi asosida rang tusi (to’q qizil, qizil, och qizil, sariq va qizil-sariq) va endosperm tuzilishiga (oynasimon va unsimon) qarab kenja turlarga ham bo’linadi (3-jadval).
3-jadval