Donni saqlash va qayta ishlash texnologiyasi”

O’zlashtirish uchun savollar

1. 
   Bug’doy doni tarkibining asosiy belgilari qanday bo’ladi?
   
2. 
   Bug’doy doni sifatiga qanday standart talablari qo’yiladi?
   
3. 
   Bug’doy doni turlari qanday turkumlarga bo’linadi?.
   

5-laboratoriya mashg’uloti
Don namligini aniqlash
Darsning maqsadi: talabalarni don partiyalarini saqlashda belgilangan namlik me’yori bilan tanishtirish. Ularga saqlash va qayta ishlash uchun qabul qilinadigan donlarning namligini aniqlashni o’rgatish.
Jihoz va materiallar: temir byukslar, texnik torozilar, laboratoriya tegirmonchasi, elektr quritish javoni, elektr nam o’lchagichlar, zich yopiladigan qopqoqli shisha bonkalar, qoshiqcha yoki shpatellar, nam o’lchagichga o’tkazuvchi hisob jadvallari, don namunalari.
Ishlash tartibi: Don namligi deb, uning tarkibidagi, olingan namuna og’irligiga nisbatan foizda ifodalangan erkin yoki bog’langan gigroskopik suv miqdoriga aytiladi.
Dondagi suv miqdori uning asosiy sifat ko’rsatkichi hamda uni saqlash chidamliligini belgilaydigan omillardan biri hisoblanadi. Dondagi ortiqcha suv nafas olish jarayonini tezlashtirib, uyumda mikroorganizmlar hamda ombor zararkunandalarining rivojlanishiga imkon yaratadi. Don quyi harorat ta’sirida mumkin qadar o’zining unishini yo’qotadi va ekish uchun yaroqsiz bo’lib qoladi.
Donda ortiqcha (15,5-16 foizdan yuqori) namlik qayta ishlashda ham birikadi. Bunday don yomon yanchiladi, shuningdek bunda tegirmonning unumdorligi pasayadi. Donning saqlashga chidamliligi, uni standart talablariga javob berishini belgilaydigan don namligining 4 holati ma’lum: quruq, yarim quruq, nam va ho’l.
Bug’doy, javdar, arpa, grechixa va sholi quyidagi ko’rsatkichlar bilan ta’riflanadi: quruq – namlik 14 foizgacha, o’rtacha quruq – 14-15,5 foizgacha, nam – 15,5 foizdan 17 foizgacha va ho’l – 17 foizdan ortiq. Don namligini aniqlash usullarini ikki guruhga bo’lish mumkin: to’g’ri va boshqa yo’l bilan. Birinchi guruhga maxsus uskunalarda oldindan suv siqib chiqarilgandan keyin uni hajmini o’lchash yo’li bilan dondagi suv miqdori aniqlanadi. Shuningdek don namligini aniqlaydigan boshqacha tartibdagi quyidagi usullar keng tarqalgan:
1. Butun yoki maydalangan don (quruq qoldig’i bo’yicha) namunalarni quritish bilan suv miqdorini aniqlash.
2. Donning elektr o’tkazuvchanligin va dielektrik o’tkirligiga qarab namligini aniqlash.
Quritish usulida namlikni aniqlash uchun don namunalarini quritishda quritgich javonlarining turli sistemalari (SESh-1, SESh-2, SESh-3 va boshqa) qo’llaniladi. Elektr o’tkazuvchanligiga qarab namlikni hozirgi davrda keng qo’llanilayotgan elektrnam o’lchagichlarida amalga oshirilmoqda.