|
O’z-o’zini anglash: o’z-o’zini anglashda iqtisodiy, siyosiy, huquqiy axloqiy va madaniy muhitning ta`siri katta. O’z-o’zini anglash millatlar uchun siyosiy onglilikning oshishigina emas, shu millat birga milliy mustaqillik va milliy ozodlik hamdir. O’z-o’zini anglash jahon tarixida ozodlik harakatlarining kuchayishiga, sotsializm va imperializning emirilishiga, parchalanishiga olib keldi. Portugaliya, Ispaniya, Gollandiya, Angliya, Frantsiya, sobiq SSSR kabi imperiya davlatlari o’z mustamlakalaridan mahrum bo’ldi. O’zbek millatining o’z-o’zini anglashi moddiy kuch sifatida millat sha`ni, qadr-qimmati, obro’-e`tibori, or-nomusi tiklanishiga olib keldi. O’z-o’zini anglash millatning moddiy va ma`naviy manfaatlarini himoya qilishdir. Mustaqillik sharoitida o’zbek xalqning o’z-o’zini anglashini rivojlantirish davlat siyosati darajasigacha ko’tarildi.
O’zbekiston Konstitutsiyasida shaxsning huquq va erkinliklari (24-31 -modda) o’z ifodasini topdi: 1) siyosiy huquqlar; 2) iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar; 3) inson huquqlari va erkinliklari kafolatlanishi; 4) fuqarolar burchlari o’z ifodasini topgan.
Якка ва оилавий тадбиркорлик фаолияти тартибга солувчи конунчилик
Режа:
1. Тадбиркорлик субъекти тушунчаси, белгилари ва таснифи
2. Тадбиркорлик субъекти сифати жисмоний шахслар (ЯТТ)
3. Оилавий тадбиркорлик ва уларнинг таснифи
4. Кичик тадбиркорлик субъектлари
Мамлакатимиз мустақилликка эришгандан буён давлатимиз томонидан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг янги ички маҳсулот ишлаб чиқаришда нафақат ҳал қилувчи мавқе эгаллаши, балки унинг аҳоли фаровонлиги ва даромадларини орттиришда, ишсизлик муаммосини ечишда ҳам муҳим омилга айлантиришга эришиш йўлида кўплаб ишлар амалга оширилмоқда.
Тадбиркорлик ҳуқуқининг субектлари – бу тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишга ваколатли бўлган шахслардир. “Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида” 2012 йил 2-майдаги янги таҳрирдаги Қонуннинг 4-моддасига мувофиқ тадбиркорлик фаолияти субектлари (тадбиркорлик субектлари) белгиланган тартибда давлат рўйхатидан ўтган ҳамда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган юридик ва жисмоний шахслардир. Тадбиркорлик ҳуқуқий муносабатларда субект ҳар доим таваккал қилиб, ўз жавобгарлигини зиммасига олиб, фойда олишни мақсад қилган ҳолда фаолият юритади.
Бироқ давлат органлари, уларнинг мансабдор шахслари, шунингдек тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиши қонун ҳужжатларида ман этилган бошқа шахслар тадбиркорлик фаолияти субектлари бўлиши мумкин эмас.
Масалан, қуйидаги мансабдор шахсларга тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиши тақиқланади:
давлат ҳокимияти ва бошқарув органларининг, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг ходимлари;
давлат банклари раҳбарлари ва уларнинг ўринбосарлари, хизмат юзасидан пул белгиларига ва пул (банк) ҳужжатларига бевосита алоқаси бўлган мансабдор шахслар;
давлат корхоналари, муассасалари ва ташкилотлари раҳбарлари ва уларнинг банк ҳужжатларига имзо қўйиш ҳуқуқига эга бўлган ўринбосарлари;
давлат таъминот ва савдо-сотиқ корхоналари ва ташкилотларининг раҳбар ходимлари;
тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш билан боғлиқ масалаларни ҳал қилиш ёки бундай фаолиятни назорат қилиш ўз вазифасига кирувчи давлат органларининг раҳбар ходимлари ва мутахассислари.
[Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1992-йил 6-мартдаги “Тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш тақиқланган мансабдор шахслар рўйхати тўғрисидаги”103-сонли Қарори]
Шахснинг фойда кўриш мақсадида, таваккал қилиб товар ишлаб чиқариш (иш бажариш, хизмат кўрсатиш) билан шуғулланиш ихтисослашган фаолиятга айланган тақдирдагина бундай фаолиятнинг иштирокчиларини тадбиркорлар деб ҳисоблаш мумкин. Агар фуқаро бундай ҳаракатларни алоҳида ҳоллардагина (вақти-вақти билан) фойда кўришни ўз олдига мақсад қилиб қўймай амалга оширган тақдирда, масалан, ўзидаги ортиқча қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ёки кераксиз бўлган бошқа ашёларни сотиши ёки ишларни бажариб бериш учун шартлашиб ва у бажарилганлиги учун ҳақ олинадиган бўлса, бундай фаолиятни тадбиркорлик фаолияти деб бўлмайди, чунки бу каби муносабатлар фуқаролик ҳуқуқи нормалари билан тартибга солинади. Шунингдек, банк муассасаларига фоиз олиш мақсадида жамғарма қўйган фуқаролар, қимматли қоғозлар сотиб олган шахслар ҳам тадбиркорлар ҳисобланмайди.
Тадбиркорлик ҳуқуқи субектига қуйидагича тушунча бериш мумкин: тадбиркорлик фаолиятини амалга оширувчи, ўзининг мулкига, тадбиркорлик ҳуқуқ ва мажбуриятларига эга бўлган, ўз фаолияти юзасидан мустақил давогар ва жавобгар бўла оладиган ва ўзининг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат қила оладиган (юридик шахс мақомини олган) турли мулк шаклларига мансуб корхоналар ва уларнинг тузилмалари ҳамда юридик шахс ташкил этмасдан тадбиркорлик фаолиятини амалга оширувчи – якка тадбиркор мақомига эга бўлган фуқаролар, шунингдек тадбиркорлик ҳуқуқий муносабатларда иштирок этаётган давлат ва унинг ваколатли идоралари ҳисобланади.
Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда қуйидагиларни тадбиркорлик ҳуқуқининг субектларининг ўзига хос белгилари ҳисобланади:
• давлат рўйхатидан ўтганлиги;
• муайян фаолият турлари билан шуғулланишлари учун, албатта, рухсатнома (лицензия)га эга бўлишлиги;
• ўз мол-мулкига эга бўлишлиги;
• тадбиркорлик ҳуқуқ ва мажбуриятларига эга бўлиши;
• ўз мол-мулки доирасида мустақил жавобгарлиги;
• ўзларининг бузилган ҳуқуқларини ва қонуний манфаатларини суд орқали ҳимоя қилиш имкониятига эга эканлиги ҳисобланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
