Diviant xulq-atvor tushunchasi va uning turlari. Reja. Shaxs, inson, individ tushunchalari

Тадбиркорлик ҳуқуқининг субекти сифатида давлат бир вақтнинг ўзида бошқа тадбиркорлик ҳуқуқининг субектларидан фарқ қилади.
Масалан: Давлат иқтисодий муносабатларга киришар экан, бошқа субектлар каби ўз фаолиятини амалга ошириши учун рухсатнома олиши талаб этилмайди. Шу билан бирга, иқтисодиётга раҳбарлик қилишни юридик кучга эга бўлган норматив ҳужжатлар асосида амалга оширилиши ҳам унга хос бўлган хусусиятлардан бўлиб ҳисобланади.
Давлат мулки бўлган махсус обект давлат хазинасига Ўзбекистон Республикаси номидан тушадиган солиқлар, йиғимлар ва бошқа мажбурий тўловлар бўйича давлат кредитор ҳисобланади. Шунингдек, давлат номидан тузилган шартномалар бўйича ғазна маблағлари ҳисобидан жавобгар ҳисобланади. Давлатнинг ваколати тадбиркорлик субектларига нисбатан бошқарув фаолияти ҳисобланади.
Давлат инсонларнинг моддий ва манавий эҳтиёжларини қондиришдек улкан вазифани бажариш мақсадида эркинлик асосидаги тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириши билан бир вақтда ҳисоб-китоб юритиш, молия, солиқ, субектлар имтиёзлари каби институтларни тартибга солиш ишини олиб боради ва улар ягона дастур сифатида кўринади.
Тадбиркорлик фаолиятида давлатнинг таъсири – бу тадбиркорлик субектларини тузиш, бекор қилиш, тадбиркорлик фаолиятини тартибга солишни назорат қилиш фаолиятидир.
Юқоридагилардан келиб чиқиб, давлат томонидан тадбиркорлик фаолиятини тартибга солишнинг қуйидаги шаклларини ажратиш мумкин:
• норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар чиқариш;
• давлат буюртмалари;
• давлат контракти;
• давлат томонидан тартибга солишни белгиловчи ҳужжатлар.
Тадбиркорлик ҳуқуқининг субекти сифатида давлатнинг иқтисодиётга таъсир этишининг яна бир усули бу бозор механизмини ташкил этиб, унда монополияга йўл қўймаслик, солиқ тизими орқали ва ҳар бир субектининг ҳуқуқини ҳимоя қилиш, иқтисодий эркинликларининг кафолатлашни белгилашдан иборат.


Тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи юридик шахслар
Тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи юридик шахсларни қуйидаги асосий мезонларга қараб таснифлаш мумкин:
• қўшган улушига қараб (маъсулияти чекланган жамият, қўшимча маъсулиятли жамият, акциядорлик жамияти);
• тадбиркорлик фаолиятида иштирок этишига қараб (тўлиқ ва коммандит иштирокчилик);
• ўз меҳнати билан шахсан иштирок этишига кўра (ишлаб чиқариш кооперативи, деҳқон хўжалиги);
• бошқарувда иштирок этишига кўра (хусусий корхона, фермер хўжаликлари).