Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати

Муқобилсиз лексиканинг матнда қўлланиши ва 
услубий хусусиятлари
»
деб номланган 
бўлимида мурожаат бирликлари, 
ономастик бирликлар, терминлар, фразеологизмларнинг матндаги ўрни ва 
услубий хусусиятлари таҳлил қилинади.
Бадиий асарлар таржимасида ўсимлик навлари (фитонимлар), ҳайвон 
зотлари (зоонимлар)ни ифодаловчи лексемалар ҳам муқобилсиз лексемалар 
қаторидан жой олади. Чунки фитонимлар ва зоонимларнинг тарқалиши 
ареали ҳам ҳудудий ўзига хосликни ифодалашга хизмат қилади. Шу билан 
бирга, баъзан бундай лексемаларга қўшимча услубий маъно ҳам юкланади
.
Масалан: 
Pete Konnors, in nature irishman, reminded the stubborn bulldog. 
(Sidney Sheldon. Windmills of the gods. P25)
 
Таржимаси: 
Асли келиб чиқиши Ирландиялик бўлган Пит Коннорс 
қайсар бульдогни эслатар эди. (Сидни Шелдон. Тақдир тегирмони. 26-
бет).
Матндаги
бульдог 
сўзи Англияда 
 
боқиладиган, энг кучли ва қўпол, 
бурни юмалоқ, лунжи осилган ит зотини ифодалайди. Пит Конориснинг 
қайсарлик хусусияти бульдогга ўхшатиш орқали кучли ва таъсирли акс 
эттирилган. Ўзбек тилида бирор шахсни итга қиѐслаш ўта салбий оттенкани 
ифодалайди.

Бадиий матн таржимасида муқобилсизликни юзага келтирадиган 
омиллардан, лисоний ҳодисалардан саналувчи фразеологизмлар эмоционал-
экспрессив баҳо ифодалаши билан услубий хусусиятларга эга бўлади. Бу 
ҳолат тилнинг фразеологик тизими халқ миллий дунѐқарашида 
барқарорлашган образлар тизими билан алоқадорлиги натижаси сифатида 
ҳам баҳоланади. Фразеологизмларнинг таъсир кучи лексемалардаги 
ифодадан бирмунча кучли эканлиги маълум. Фразеологизмларнинг услубий 
хусусиятлари ижобий ва салбий бўѐқдорликни кучайтириб ифодалашда 
яққол намоѐн бўлади. Буни қуйидаги жадвалда қиѐслаб кўрсатамиз.
Ижобий баҳо 
Салбий баҳо 

---

1)
Жонига ора кирмоқ 
2)
Кўнгли юмшоқ 
3)
Кўнгли оқ 
4)
Баҳри дили очилмоқ 
5)
Кўнгли кенг 
6)
Осмонларга кўтармоқ 
7)
Кўзига иссиқ кўринмоқ 
8)
Кўзининг оқу қораси 
9)
Меҳр қўймоқ 
10)Қулинг ўргилсин 
1) кўнглига зиғир ѐғдай урмоқ 
2) аммамнинг бузоғи 
3)дабдаласини чиқармоқ 
4)кўнгли қаттиқ 
5) ичи қора 
6) терисига сомон тиқмоқ 
7) айтмаган жойга йўнадган таѐқ 
8) қош қўяман деб кўз чиқармоқ 
9) қулоқ-миясини емоқ 
10) куракда турмайдиган 
11) шамолга совурмоқ 
12) томдан тараша тушгандай 
Таҳлиллар салбий баҳо ифодаловчи фраземалар миқдори ижобий баҳо 
ифодаловчиларга нисбатан кўп қисмини ташкил этишини кўрсатади.
Фразеологизмлар муайѐн халқ тафаккур тарзи билан чамбарчас боғлиқ 
бўлгани учун таржимада айнан муқобили топилпвермайди. Балки шу ибора 
маъносига яқин маънони беришга ҳаракат қилинади.
Масалан: