Диссертация илмий раҳбар: проф. Шамсутдинов Ф

Malakaviy  ishning  tarkibiy  tuzilishi

,  kirish,  3  bob,  xulosa  va  takliflar, 

hamda foydalanilgan adabiyotlar ruyxatidan iborat.  

 

 

  

  

 

 

 

 

 

 

---

6 

 

I BOB. IQTISODIYOTNI TARKIBIY O'ZGARTIRISH 

JARAYONLARINI CHUQURLASHTIRISH SHAROITIDA QIMMATLI 

QOG'OZLAR BOZORINING IQTISODIY AHAMIYATI VA  

NAZARIY ASOSLARI 

1.1. Milliy iqtisodiyotda qimmatli qog'ozlar bozorining o'rni va ahamiyati 

 

Bozor  mexanizmining  samaradorligi  ko'p  jixatdan  iqtisodiyotning  tovar-pul 

munosabatlari  bilan  kanchalik  tulik  kamrab  olinganligiga  boglik.  Bu  tovar 

bozorlari  bilan  bir  katorda  moliya  bozorini,  jumladan,  qimmatli  qog'ozlar 

bozorini shakllantirish zarurligini anglatadi.  

2008  yil  22  iyulda  qabul  qilingan  O'zbekiston  Respublikasining  "Qimmatli 

qog'ozlar  bozori  to'g'risida"gi  qonuniga  muvofiq  "qimmatli  qog'ozlar  –  hujjatlar 

bo'lib,  ular  bu  hujjatlarni  chiqargan  yuridik  shaxs  bilan  ularning  egasi  o'rtasidagi 

mulkiy  huquqlarni  yoki qarz  munosabatlarini tasdiqlaydi, dividendlar  yoki  foizlar 

tarzida  daromad  to'lashni  hamda  ushbu  hujjatlardan  kelib  chiqadigan  huquqlarni 

boshqa  shaxslarga  o'tkazish  imkoniyatini  nazarda  tutadi.  Qimmatli  qog'ozlarning 

qiymati  O'zbekiston  Respublikasi  milliy  valyutasida  ifodalanadi".  Yuqorida  qayd 

etilgan  qonunga  ko'ra,  qimmatli  qog'ozlarga  aktsiyalar,  obligatsiyalar,  xazina 

majburiyatlari,  depozit  va  jamg'arma  sertifikatlari,  veksellar,  shuningdek,  hosila 

qimmatli qog'ozlar kiradi. 

Horijiy  davlatlarning  me'yoriy  hujjatlarida  qimmatli  qog'ozlar  "hujjat 

egasining  bunday  hujjatni  chiqargan  shaxsga  nisbatan  mulkiy  huquqlarini  yoki 

qarz munosabatlarini tasdiqlovchi pul hujjati sifatida" ancha qisqa ta'riflanadi. 

Huquqiy  nuqtai  nazardan,  an'anaviy  tarzda  qimmatli  qog'ozlar  ancha  keng 

ma'noda  ko'rib  chiqiladi–ya'ni  bular  "mulkiy  huquqlarni  belgilangan  shaklga  va 

majburiy rekvizitlarga amal qilgan holda tasdiqlovchi hujjatlar bo'lib, ularni taqdim 

etgan  taqdirdagina  mazkur  huquqlarni  amalga  oshirish  yoki  boshqa  shaxslarga 

berish  mumkin  bo'ladi".  Bu  ma'noda  qimmatli  qog'ozlarga  "quyidagilar  kiradi: 

obligatsiyalar,  veksellar,  cheklar,  depozit  va  jamg'arma  sertifikatlari,  bankning 

---

7 

 

taqdim  qiluvchiga  pul  beriladigan  jamg'arma  daftarchasi,  qonosament  hamda 

qonun hujjatlari bilan qimmatli qog'ozlar jumlasiga kiritilgan boshqa hujjatlar". 

Shunday  qilib,  turli  manbalarda,  jumladan  "Qimmatli  qog'ozlar  va  fond 

birjalari  to'g'risida"gi  qonun  hamda  "Fuqarolik  kodeksi"dagi  qimmatli 

qog'ozlarning ta'rifi bir – biridan jiddiy tarzda farq qiladi 2009 yilning oktyabrida 

yurtimizga  tashrif  buyurgan  Xalqaro  valyuta  jamg'armasi  ijrochi  direktorlari 

missiyasining  bayonotida,  jumladan,  shunday  deyiladi:  «O'zbekiston  hukumati 

jahon iqtisodiy inqirozi sharoitida iqtisodiy o'sishni ta'minlash uchun zarur bo'lgan 

ko'plab  resurslarni  jamlagan  holda,  jahon  moliya  bozorlarida  oqilona  siyosat  olib 

bordi.  Bunday  puxta  o'ylangan  siyosat  mamlakatning  global  iqtisodiy  inqiroz 

ta'siriga samarali qarshi tura olishida muhim omil bo'ldi».