Dispers sistemalar (lot dispergere bo‘lak-bo‘lak bo‘lib ketmoq, tarqalmoq) biror moddaning mayda

Kolloid eritmalarni tozalash usullari. 
Toza kolloid eritmalar olish uchun kolloid eritmalar tarkibida hosil bo’lgan elektrolit (asos, kislota, tuz
) lar va boshqa aralashmalar yo’qotiladi. Kolloid eritmalarni tozaylash uchun «dializ», «elektrodiali
z» va «ultrafiltratsiya» usullaridan foydalaniladi. Kolloid eritmalarni molekula va ion eritmalaridan (
o’simlik, hayvon va sun‘iy membranalardan o’tadigan aralashmalardan) tozalash dializ deb, unda is
hlatiladigan asbob,uskunalar esa dializatorlar deb ataladi. Kollodiy va tsellofanlardan sun‘iy membrana ta
yyorlanadi. Kolloid eritmani tozalash uchun, uni sun‘iy membrana xaltachasiga solib, so’ngra suvli idis
hga botiriladi. Kolloid eritmadagi molekula va ionlar elektrolitlar parda orqali o’tib, suvda diffuziyalanib 
chiqib ketishi natijasida kolloid eritma tozalanadi. Dializ usuli kolloid eritmalarni laboratoriya sharoitlarid
a tozalashda keng ishlatiladi. 
 

---

20 
28.
Sorbsiya jarayoni,turlari,izomeriyasi 
Adsorbsiyani oqimda amalga oshirilganda konsentrlashning effektivligi nafaqat adsorbsiya izotermasi 
ko‘rinishiga, balki massa almashinish tezligiga ham bog‘liqdir.Sorbsiya jarayoni uch bosqichdan iborat:1. 
Yutiladigan moddani sorbentning tashqi sirtiga keltirishdan (tashqi diffuziya). 2. Molekulaning ichiga va 
g‘ovakliklariga kirishi (ichki diffuziya).3. Molekulaning sorbent ichki sirtida qayd qilinishi (sorbsiyaning 
amalga oshishi).Eng tez bajariladigani bu adsorbsiyadir; tashqi va ichki diffuziyaning ta’siri jarayonni 
o‘tkazish sharoitiga va sistemaga bog‘liq. Ko‘pchilik hollarda adsorbsiyaning yig‘indi tezligi moddaning 
adsorbent g‘ovakliklarining ichki sirtiga o‘tkazilishi jarayoniga bog‘liq. Shuning uchun adsorbsion 
usullarda asosiy o‘rinni jarayonning dinamikasini o‘rganishga qaratiladi. Mikrokomponentlarni 
konsentrlash uchun aktivlangan ko‘mirdan keng foydalaniladi. Ko‘mirning sirti gomopolyardir, shuning 
uchun ularda adsorbsiya dispers kuchlar yordamida aniqlanadi. Ularda geteropolyar sorbentlardan farqli 
o‘laroq juda kichik masofalarda ta’sirlashadi (silikagel, alumogel, seolitlar) sorbsiyaning sababi 
elektrostatik kuchlardir.Shuning uchun aktiv ko‘mirlarning effektivligi mikropor radiuslari 1 nm dan 
kichik bo‘lgan strukturalariga bog‘liq. L.K. Lepinning bu sohadagi ishlari bo‘yicha aktivlangan ko‘mir 
sirtida uch tur oksidlar bo‘ladi. Aktivlangan ko‘mirning sorbsion xossalarini kompleks hosil qiluvchi 
moddalar qo‘shish bilan yaxshilash mumkin, ularni shunday tanlanadiki, bunda makrokomponentning 
adsorbsiyasi mikrokomponentning kompleksini sorbsiyasiga nisbatan juda kam bo‘lishi kerak. Kompleks 
birikmalarni konsentrlash va ajratishning effektivligi ularning barqarorlik konstantasi bilan, ligandlarning 
tuzilishi va komplekslar zaryadi bilan aniqlanadi. Uni analiz qilinadigan eritmaga yoki bevosita 
aktivlangan ko‘mirga kompleks hosil qiluvchi agent qo‘shish bilan effektivligi oshiriladi. Masalan 
Yakvert kumush metali va talliy nitrati tarkibidagi Bi, Co, Cu, Fe, Zn va Pb mikromiqdorlarini atom-
absorbsion aniqlash uslubini taklif etgan.