Dispers sistemalar (lot dispergere bo‘lak-bo‘lak bo‘lib ketmoq, tarqalmoq) biror moddaning mayda

 
 

---

19 
25.Kolloid sistemalarda hosil bo’ladigan strukturalar va ularning xossalari
Reologiya va reologik xossalari. 
Reologiya materialning deformatsiyalanishi xosalari, deformatsiya 
bilan kuch, deformatsiya bilan vaqt orasidagi mavjud qonuniyatlar haqidagi fandir. Reologik 
xossalar jumlasiga qovushqoqlik, elastiklik, mustahkamlik va boshqa xossalar kiradi. Reologiyaning 
vazifai oddiy (suyuq va qattiq) hamda murakkab materiallarga tashqaridan kuch berilganida u larning 
reologik xossalari qay tartibda o’zgarishini aniqlashdan, materialning tarkibi va tuzilishi uning 
reologik, boshqacha aytganda, struktur – mexanik xossalari orasida qanday bog’lanish borligini 
ko’rsatihdan iborat. Polimerlar kimyosida reologiya metodlaridan polimer sistemaning strukturasinni va 
qovushqoqlik – oquvchanlik xossalarini bayon qilishda foydalaniladi. Polimer kolloid sistemalarning 
strukturasi, binobarin, ularning reologik xossalari zarrachalararo ta’sir etuvchi kuchlarga, zarrachalar 
konsentrasiyasiga va ko’pincha kolloid eritmaning yangi – eskiligiga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun ham 
sirt hodisalari haqidagi ta’limot va dispers sistemalarning barqarorlik nazariyalari bilan tanishib 
o’tilganidan keyingina kolloid sistemalarning reologik xossalarini o’rganish maqsadga muvofiqdir. Jism 
shaklining biror kuch ta’sirida o’zgarishi deformatsiya deb yuritiladi. 
26.
Kolloid kimyo fniga kirish, maqsad va vazifalari
Kolloid kimyo
— kimyoning dispers sistemalar xossalari, fazalararo chegara sirtlarida sodir boʻladigan 
hodisa va jarayonlarni oʻrganadigan boʻlimi. 19-asrning 60-yillarida mustaqil fan sifatida shakllandi. 
Fizik-kimyoning maxsus tadqiqot usullari: ultramikroskopiya, ultrafiltrlash, ultratsentrifugalash, dializ, 
elektrodializ, elektroosmos, elektroforez, dispersion analiz; nefelometriya, reologiya, elektron 
mikroskopiya, xromatogʻrafiya va boshqa Kolloid kimyo ta-raqqiyotida muhim rol oʻynadi. Kolloid 
kimyo kimyo sanoati va kimyo-texnologiyada katta ahamiyatga ega. Xom ashyoni maydalash, boyitish 
(flotatsiya), tindirish, choʻktirish, briketlash va donalash kabi jarayenlar dispers sistemalarda sodir boʻladi 
va bu jarayonlardagi hoʻllanish, kapillyarlik, adsorbsiya, sedimentatsiya, koagulyasiya, flokulyasiya kabi 
hodisalarni ham Kolloid kimyo oʻrganadi. Oʻzbekistonda Kolloid kimyoningrivojlanishidaakad. K. S. 
Axmedov rahbarligidagi ilmiy maktabning xizmati katta. Olim va uning shogirdlari tomonidan mineral 
dispers sistemalar (tuproq, tabiiy mineral sorbentlar, sement, keramik qorishmalar, burgʻulash eritmalari 
va emulsiyalari va boshqalar)ning xossalarini boshqarishda sirt faol moddalar va polielektrolitlardan 
ratsional foydalanish usullari ishlab chiqildi. K-4, K-9, "Uniflok", OGS kabi yangi polielektrolitlar suvni 
flokulyasiya yoʻli bilan qayta tozalashda, yuvindi va oqova suvlardan oltin ajratib olishda, tuproq 
strukturasini yaxshilashda, tuproq suvini tejashda, tuproq erroziyasiga qarshi kurashda, yerning shoʻrini 
yuvishda, rangli metallarni ajratib olishda, koʻchma qum va shoʻr tuproq-gruntlarning harakatini (Orol 
dengizi atrofida) toʻxtatishda va boshqalarda qoʻllaniladi. Kolloid kimyo sohasidagi ilmiy ishlar 
Oʻzbekistonda Fanlar akademiyasi umumiy va noorganik kimyo institutida, Toshkent kimyotexnologiya 
institutida hamda Oʻzbekiston milliy universiteti ning kolloid kimyo kafedrasida olib boriladi.
27.