Дипломатия Режа Фанга кириш. Қадимги Шарқда халқаро муносабатлар ва дипломатия

Горизонтал бўйича иттифоқлар – қадимги Хитойда майда 
давлатларнинг шимол ва жануб бўйича иттифоқлари (давлатлараро 
муносабатларнинг “цзунхэн” файласуфлар мактаби яратган назарияларидан 
бири)
55
.
Дута – қадимги ҳинд манбаларида “элчи” маъносини билдирган.
Ману – қадимги ҳинд қонунлари тўплами. Ушбу қонунларнинг бизгача 
етиб келган қисми мил.авв. I асрга оид бўлиб, шеърий шаклда ёзилган. 
Мандала (“доира”, одатда “давлат доираси”) – қадимги ҳинд 
дипломатиясининг концепцияси.
Мухтор (элчи) (араб. сайланган, танлаб олинган, ихтиёри ўзида) – бирор 
иш қилиш ҳуқуқи бўлган, ихтиёрига бирор иш топширилган.
“Тенг давлатлар” концепцияси
56
(хитойча “ди го”) – “тенг давлатлар” 
тамойили, 
яъни “ўртадаги 
подшоликлар”нинг 
ўзаро 
муносабатлари 
амалиётидан келиб чиққан ва давлатлар ўртасидаги тенг ҳуқуқли муносабатлар 
асосланган
Хуася – (ёки хуа, ся), хитойларнинг қадимги аждодлари. Тинч океани 
монголоидлари. Тахминан мил.авв. IV минг йилликнинг иккинчи ярми – III 
минг йилликнинг биринчи ярмида сино-тибет тилида сўзлашувчи элатлар 
ўртасида бўлиниш натижасида ажралиб чиққан этник гуруҳ. Мил.авв. XIII 
асрда пайдо бўлган қудратли Шань (Инь) давлати интеграцион жараёнларни 
кучайтирди. Хань империяси даврида хуася асосида ханьцзу – хитойлар ядроси 
шаклланди
57
. 
Юйши – Чжанго ҳукмдорларининг саройлари қошида ҳукмдор номига 
бошқа подшоликлардан етиб келган барча мактубларни қабул қилиш, ҳамда 
келгуси музокаралар учун маълумотлар тайёрлаш билан шуғулланганлар.
 “Цзун хэн” мактаби – қадимги Хитойда Гуй Гуцзи (мил.авв. IV-III 
асрлар) томонидан асос солинган файласуфлар мактаби. Мактабнинг номи икки 
турдаги давлатлараро иттифоқларнинг номидан келиб чиққан – “цзун” 
(вертикал бўйича иттифоқ ёки шимол-жануб иттифоқи) ва “хэн” (горизонтал 
бўйича иттифоқ ёки шарқ-ғарб иттифоқи). Бу ерда дипломатлар ҳам 
тайёрланган, халқаро муносабатларнинг турли концепциялари ишлаб чиқилган.