Динларни таснифлашдаги ёндашувлар

 
2.3. Динларнинг мавзусига кўра тасниф 
Бу тасниф диний омил ёки диний мавзуга асосланади. Диншуносларга 
маълум бўлдики, тарих, жўғрофия каби фан соҳалари билан боғлиқ таснифлар ўз 
қиймати ва фойдасига қарамай, динларнинг мавзувий мундарижасини босиб ўта 
олмайди, асл диний тафаккурга асосланмайди. Шунинг учун динларни диний 
табиатига кўра таснифлаш мумкинлигига ишонч бўлган. Бу бирор диний тушунча 
ёки эътиқодни танлаш тасниф омили сифатида қабул қилиш билан бўлган. Бундай 
тасниф динларнинг энг муносиб таснифи ҳисобланади. У динларнинг диний 
тушунча ва ақидаларидаги фарқ ва ўхшашликларга асосланади.
12
Ўхшаш динларни муайян диний мавзу ёки энг кўп ишлатиладиган эътиқод 
номи асосида бир диний гуруҳга бирлаштириш мумкин. Динларга қиёсий 
ёндашувда улар асосида динларни таснифлаш мумкин бўлган диний тушунча ва 
омилларнинг сони аниқланишига эришилади.
Динларни бир-биридан фарқловчи диний тушунчалардан энг биринчиси 
илоҳ тушунчасидир. Бу тушунча йўқ бўлган ва бошқа баъзи динлар ўртасидаги 
асосдир. Шунинг учун динлар худога эътиқод қилиш ёки қилмасликка 
асосланишига кўра илоҳий динлар ва илоҳий бўлмаган динлар тарзида ҳам 
таснифланган. Илоҳий динлар гуруҳи ичида сиғиниладиган худолар миқдорига 
кўра тафовут бор ҳамда ички тақсим худолар миқдори асосида бўлади. Шунга 
кўра динлар яккахудолик (монотеистик) ва кўпхудолик (политеистик) динлар 
тарзида таснифланади. Бу икки гуруҳ ўртасида иккихудолик (санавия ёки 
дуалистик) динлар бор.
Илоҳий бўлмаган динлар гуруҳига турли табиат кучлари ва унсурлари 
билан алоқадор қадимги динлар, шунингдек, қадимги цивилизация марказларида 
мавжуд бўлган қуйидаги динлар киради: 
Миср динлари; 
Оссурия ва Бобил динлари; 
Юнон ва Рим динлари; 
12
Костюкович П.И. «Религиоведение учебное пособие», Минск, 2001. С.155. 

---

16 
Анадолидаги халқлар динлари ва шу каби бошқа қадимги Яқин Шарқ 
минтақасидаги динлар;