Dinlari tarixi

Issiyim, ya’ni Essaniylar saduqiylik va farziylik bi-
lan bir davrda paydo bo‘lgan klassik oqimlardan biridir. 
Essaniylarning e’tiqod asoslari farziylarnikiga yaqin 
bo‘lib, ular insonlarning taqdiri oldindan yozib qo‘yil-
ganini, qayta tirilish va farishtalarning mavjudligini e’ti-
Saduqiy atamasi Sulaymon payg‘am-
bar podshohlik qilgan davrda ruhoniy 
bo‘lgan Sadoka (Sadok) nomidan kelib 
chiqqan. 
Farziylar — ibr. «perushim» — «ayri 
bo‘lish», «nopokliklardan uzoq bo‘lish».

---

34
rof etadilar. Masalan, farishtalar — muqaddas mavju-
dotlar, «Osmon o‘g‘illari», amalga oshiradigan ishlariga 
qarab «Nurlar qiroli», «Zulmat farishtasi», «Ozodlik 
farishtasi», «Mastemah (shayton)», «Saqlovchi farishta-
lar» kabi sinflarga ajratiladi. 
Ularning ta’limotiga ko‘ra, inson vafot etgandan 
so‘ng uning ruhi osmonga ko‘tarilib, yaxshi ruhlar aba-
diy baxtli hayot kechiradilar, yomon ruhlar esa, qahra-
ton sovuqda azoblanadilar. 
XVIII asrning birinchi choragida yuzaga kelgan ha-
sidiylik (ibr. — «dindorlar») o‘rta asr oqimlar ichida 
alohida o‘rinni egallaydi. Bu ta’limot tarafdorlari din-
ning mohiyatiga aql bilan emas, balki his-tuyg‘ular 
orqali erishiladi, degan tamoyildan kelib chiqib, din 
qonunlarini o‘rganishni emas, balki diniy hissiyot va 
axloqni birinchi o‘ringa qo‘yishadi.
Hasidiylar shanba va bayram kunlari «shtrayml» 
nomli telpak kiyishlari bilan boshqa oqimlardan ajralib 
turadi. 
Hasidiylar hayotning barcha jabhalarida axloq nor-
malarga qattiq rioya etib, «Tavrot»da belgilangan 
buyruqlarni bekam-ko‘st bajarishga harakat qiladilar.
Hasidiylik 
oqimidagi 
yahudiylar 
«shtrayml» 
telpaklarda
Essaniylar 
uylarining 
qoldiqlari

---

35
Buxoro yahudiylari
XXI asr
Buxoro yahudiylari
XX asr boshlari