Dinlari tarixi

TARIXGA 
NAZAR
Eron  podsho hi 
Kir II tomoni dan 
Bobil egallan-
gach, yahudiylar-
ning ancha qismi 
Kan’onga qay-
tib, podshohning 
roziligi bilan ik-
kinchi marta o‘z 
davlatlarini qayta 
tiklashga erishdi-
lar. Muhojirlikda 
qolgan yahudiy-
larning bir qismi 
esa Sharqqa, xu-
susan, Markaziy 
Osiyoga ko‘chib 
o‘tdi.

---

28
Ibodat vaqtidagi eng muhim lahza va uning asosiy 
shartlaridan biri  «Tavrot» o‘ramalarining tugunlar ichi-
dan chiqarilishi va ruhoniy tomonidan baland ovozda 
o‘qilishidir. Yahudiylarda faqatgina sinagogada emas, 
uyda ham ibodat qilinadi. 
Uylarda kirish eshigining yuqorisida «mezuza» deb 
nomlangan, uzun bir quvur ichiga o‘rama holida qo‘yil-
gan «Tavrot» jumlalari yozilgan bo‘ladi. Uyga kirish 
va chiqishda yahudiylar «mezuza»ga qo‘l tekkizib, bar-
moqlarini o‘padilar. Yahudiylar «mezuza» ularni yo-
vuz ruhlar yomonligidan saqlaydi, deb e’tiqod qiladilar. 
Uyda olib boriladigan ibodat vaqtida bosh kiyim kiyilib, 
yelkaga esa chakmon (tales) tashlanadi. Duolarning eng 
muhimi sanalgan 16 tasi tik turgan holda aytiladi. Bosh-
qalarini o‘qiyotganda tiz cho‘kish, vujudni tebratib turi-
sh kabi harakatlar qilinadi.
Sinagogalarda, albatta, uch unsur joy olishi shart. Bu 
Aron Kodesh, Ner Tamid va Bimadir. Quddusga yo‘nal-
gan muqaddas sandiq (shkaf) — Aron Kodesh ichida 
«Tavrot» tumorlari saqlanuvchi maxsus joy bo‘lib, u 
masjiddagi «mehrob»ga o‘xshash vazifani bajaradi va 
kirish eshigining to‘g‘risida bo‘ladi.
«Mezuza»
Sinagoga (yun. «jamlanish»; ibr. — «beyt kneset» — «jamla-
nish uyi»)da ibodatlar kamida o‘nta balog‘atga yetgan erkak kishi 
to‘planganda o‘tkaziladi.
«Tavrot»da jannat «Adan» nomi bilan atalib, uning sifatlari bayon 
qilingan. 
Yahudiylikda ibodat — «avoda she-ba-lev» ibroniycha «Qalb 
xizmati» degan ma’noni anglatadi.

---

29
Ner Tamid — (ibr. «abadiy shamchiroq») sinagogada «Tavrot» 
solingan sandiq ro‘parasida joylashgan bo‘lib, doimo yonib turuv-
chi shamchiroqdir. Singogalarda Ner Tamid Menorani eslatib turuv-
chi ramz sifatida qo‘yiladi.