|
“Чунки
бу буюк инсорларнинг азиз номлари, ўлмас мероси муқаддас динимиз
билан чамбарчас боғланиб кетган. Уларни бир-биридан ажратиб
бўлмайди. Биз динимизни бу улуғ номларсиз, бу улуғ номларни эса
динимизсиз тасаввур эта олмаймиз.”
1
Бу тасаввуф тариқатига ўз хиссасини қушган буюк инсонларнинг
қарашлари
асрлар
давомида
минтақа
халқлари
маънавиятини
шакллантиришга муносиб хиссасини қушиб келган. Ўзбекистон истиқлол
йилларида халқимизни, айниқса ёшларни маънавий баркамол шахс бўлиб
шаклланишида дунёвий билимлар билан бир қаторда мухаддисларнинг
хикматларидан фойдаланилмоқда. Ислом маънавияти мазмун-мохияти
жихатидан шахс ва жамиятга нисбатан байналмилаллик характерига эга.
Унинг учун халқлар терисининг ранги, тили, ирқи, жамиятда, хаётда
тутган мавқеи, миллатининг ахамияти йўқ, барчаси ягона Аллохнинг
бандаси
хисобланади. Ислом
фалсафаси
ва
қадриятларида
байналмилалликка оид фикрлар:
миллатлараро, динлараро тотувлик,
дўстлик, хамкорлик, ўзаро ёрдам
кабилар хар бир мўмин-мусулмон
маънавиятининг таркибий қисми хисобланган. Ислом фалсафасида
инсонларнинг бир-бирига бўлган муносабатларида мехр-оқибатли бўлиш,
шахс ва жамиятнинг ўзаро илиқ, хурматга сазовор муносабатларда
бўлишига чорлайдиган маънавий-ахлоқий фикрлар кенг ўрин олган.
Улардан бирида шундай дейилади: „
Бир-бирингизни орангизни бузманг,
бир-бирингизни орқангиздан айб қидирманг, бир-бирингизни ёмон кўрманг,
бир-бирингизга хасад қилманг
“.
2
Бундай миллий, ахлоқий фазилатлар ва
1
Каримов И.А. Оллох қалбимизда, юрагимизда. – Т.: Ўзбекистон, 2000. – 11- б.
2
А. Мансуров, У. Жўраев, М. Лафасов. Ҳадис илми сабоқлари. — Т.: Ғ.Ғулом номидаги адабиёт ва
санъат нашриёти, 1999. 22-б.
97
исломий қадриятлар асрлар давомида халқимиз қалбидан ўрин олиб, улар
маънавиятининг шаклланишига хизмат қилган. Бу фазилатларнинг,
айниқса, хозирги хуқуқий демократик ва фуқаролик жамиятини қуришда
мухим ахамият касб этади;
Ислом маънавиятининг мухим жихатларидан бири мусулмон ахлида
ижтимоий адолат рухини тарбиялаш бўлган. Қуръонда
адолат
сўзи 57
марта тилга олинган. Бунинг сабаби исломдан олдинги „жохилия“ даврида
мажусийлик (кўп худолик) эътиқоди хукм сўриб, хар бир қабиланинг ўзи
сиғинадиган санамлари (360 таси) Маккада сақланган бўлиб, араб
қабилалари байрамларда, муқаддас хисобланган кунларда ўз санамлари
олдига бориб сиғинганлар. Демак, уларнинг маънавияти хам шу асосда
шаклланган. Бу даврнинг аянчли жихати шунда эдики, одамлар ижтимоий
хаётининг иқтисодий, хуқуқий, маънавий-ахлоқий сохаларида хуқуқсизлик
ва жуда кўп адолатсизликлар хукм сурган. Шунинг учун ислом таълимоти
ва маънавияти уни тинчлик ва адолатни севувчи, инсонларни ардоқловчи
дин, деб қаралиб,
адолат
дейилганда фақат меъёру-ўлчов, тош-тарози
тушунилмайди, балки адолат ва адолат мезонлари орқали исломий мехр-
мурувватлик, кишилар ўртасидаги муносабатлардан келиб чиқадиган
қадрият
деб қаралиб, бу тушунчага
ижтимоий мохият
берилади.
Қуръони карим оятларида адолат ва яхшилик учун, нохақликка йўл
қўймасликка, кучлилар заифларга адолатли муносабатда бўлишликка
чорлайди. Яъни хеч бир адолатсизлик жавобсиз қолмаслиги уқтирилади.
Қуръони каримнинг Иброхим сураси 51- оятида „
Албатта, Аллох тез
хисоб-китоб қилувчидир
“
1
дейилган. Диний манбаларда қайд этилган
адолат мезонларига амал қилиш халқлар маънавиятидан ўзига ўрин олган
ва жамият ижтимоий хаётининг ривожланишида ахамиятли бўлган.
Ўзбекистонда янги бунёд этилаётган фуқаролик жамиятида
интеллектуал, салохиятли, билимдон, мехр-мурувватли
ёшларни
мустақиллик шароитида қабул қилинган қонунларга таяниб, адолат ва
унинг мезонлари асосида, тарбиялашда ислом маънавиятида шаклланган
адолат тушунчалари ва талаблари мухим ахамиятга эга бўлади.
Исломнинг назарий асослари, қадриятлари ва рухий билимлар
Марказий Осиёда, шу жумладан, Ўзбекистонда маданий-маърифий
ишларни, айниқса, бадиий адабиёт (проза, поэзия, фольклор), санъат
турларини, илм-фан сохасида – фалсафа, ислом фалсафаси, тарих, табиий
фанларнинг ривожига катта хисса қўшди. Шунингдек, араб тили,
грамматикаси ва ёзувини, риторика, хуснихат, китобларни муқовалаш ва
безаш, хусусан, тасвирий санъатни ривожланишига ўз таъсирини ўтказди.
Айни замонда маънавий маданиятнинг моддий маданият билан
уйғунлашуви, яъни кийиниш маданиятида янги дизайнерлик ҳаракатида,
1
Қуръони карим. Таржима а тафсир муаллифи Абдулазиз Мансур. – Т.: Тошкент: Ислом университети,
2007. -261 -б.
98
масжид, мадраса, исломий обидаларни қуришда, шахсий уйларни қуриш,
безаш, жихозлаш ва бошқаларда ўз ифодасини топди.
Булар халқимиз маънавий ва моддий хаётидан муносиб ўрин олиб,
хозиргача давом этиб келмоқда. „
Муқаддас динимиз маънавиятнинг
таркибий қисми
“ маънавиятини шакллантиришдаги асосий мезонларидан
бири сифатида, ижтимоий тараққиётда, жамият тараққиётининг ички ва
ташқи муносабатларида ўз ўрнига эга бўлмоқда.
Юртбошимиз Ислом Каримов “Юксак маънавият – енгилмас куч”
асарида маънавиятни чуқур илмий-фалсафий таърифлаб шундай деб ёзади:
“Маънавият – инсонни рухан покланиши, қалбан улғайишига чорлайдиган,
одамнинг ички дунёси ифодасини бақувват, иймон-эътиқодини бутун
қиладиган, виждонини
уйғотадиган
беқиёс
куч, унинг
барча
қарашларининг мезонидир”
1
. Зеро, ислом маънавиятининг мезони:
инсонпарварлик, ватанпарварлик, миллатлар ва динлараро тотувлик,
халқпарварлик, етимпарварлик, халоллик, поклик, харомдан хазар қилишлик
ва оилапарварлик хамда меҳр-оқибат, мурувватлилик, ҳамжиҳатлилик,
ахлоқ-одоб
каби эзгулик фазилатларидан иборат.
Хозирги мустақил Ўзбекистонда бунёд этилаётган ҳуқуқий
демократик, фуқаролик жамиятини қуришда бошқа омиллар қатори
муқаддас динимиз маънавияти ва исломий қадриятларидан оқилона
фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
