Dilnavoz Yusupova

«jononimni», «davronimni»
kabi so‗zlar qofiyadosh 
bo‗lsa, ulardan keyin takrorlanuvchi «
sog‘indim
» so‗zi radifdir.
Radif bir necha so‗zdan ham iborat bo‗lishi mumkin. Uvaysiyning: 
Ki bulbul nola, afg‘on aylamakni mendin o‘rgandi,
Vujudin sham’i so‘zon aylamakni mendin o‘rgandi, –
baytida 
«
afg‘on
»
, 
«
so‘zon
»
qofiyasidan keyingi uch so‗zdan iborat «
aylamakni mendin 
o‘rgandi
» radif bo‗lib kelgan.
Radif uyushiq bo‗lakli so‗zlardan iborat bo‗lishi ham mumkin: 
Xil’atin to aylamish jonon qizil, sorig‘, yashil, 
Shu’layi ohim chiqar har yon qizil, sorig‘, yashil.
(
Alisher Navoiy
)

Ba‘zan takrorlanuvchi so‗z qofiyadan oldin kelishi ham mumkin. Bunday so‗zlar 
hojib
deyiladi. Hojib arabcha 
«
hijob
»
so‗zidan olingan bo‗lib, «
pardali
» degan ma‘noni 

---

59 
bildiradi. Ya‘ni bunda go‗yo hojibning qofiya oldidan kelib uning yuzini to‗sib turishi 
nazarda tutiladi. Alisher Navoiyning «Hayrat ul-abror» dostonidan olingan:
Tig‘ ila yorib jigarim yonini, 
Yerga oqizdi jigarim qonini, –
baytida 
«
yonini, qonini
»
so‗zlari qofiya bo‗lib, «
jigarim
» so‗zi qofiyadan oldin kelib 
takrorlangani uchun hojib hisoblanadi. Ba‘zan radif ham, hojib ham bir bayt tarkibida 
kelishi mumkin. Zahiriddin Muhammad Boburning: 
Sendek menga bir yori jafokor topilmas, 
Mendek senga bir zori vafodor topilmas, –
baytida «
topilmas