Dilnavoz Yusupova

Raviy
arabcha 
«
rivo
»
so‗zidan olingan bo‗lib, 
«
yukni tuyaga bog‘laydigan arqon
»
ma‘nosini bildiradi. Arqon tuya ustiga ortilgan yuklarni mahkam birlashtirib turganidek, 
raviy ham she‘rning qofiyalanuvchi barcha misralarini biriktirib, o‗zaro bog‗lab turadi.
Qofiyadosh so‗zlarda raviy qat‘iy bir o‗rinda keladi. Bu harf qofiyalanuvchi so‗zlar 
tarkibida aynan takrorlanib kelishi shart. Raviy tub so‗zlarda o‗zak oxirida, yasama 
so‗zlarda esa negiz so‗ngida keluvchi cho‗ziq unli yoki undosh harfdir. Masalan, «Anor» 
chistonidagi «nishon», «makon», «qon» qofiyadosh so‗zlarida «n» undoshi raviy 
hisoblanadi. Ularda qofiya raviy bilan tugagan. «Yong‗oq» chistonining birinchi baytidagi 
«boshida», «qoshida» qofiyadosh so‗zlarida «sh» tovushi raviydir. Chunki qofiyadosh 
so‗zlarning o‗zagi «sh» bilan tugagan. Lekin bu chistonda qofiya raviydan keyin ham 
davom etmoqda. Raviy bilan tugallangan qofiyalarni 
muqayyad 
(«
bog‘langan
»
)
deb, 
raviydan keyin harflar kelgan qofiyalarni 
mutlaq 
(«
to‘liq
»
)
qofiya deb atash qabul 
qilingan. Masalan, Alisher Navoiyning «Sab‘ayi sayyor» dostonidan olingan quyidagi 
baytga e‘tibor qaratsak: 
Ham tanumand-u ham shujo-u daler, 
Ul sifatkim jazira ichraki sher.
Ushbu baytda 
«
daler
»
va 
«
sher
»
so‗zlari qofiya bo‗lib, raviy 
«
r
»
harfidir, qofiya 
raviy harfi bilan tugallangani
uchun muqayyad qofiya hisoblanadi. Navbatdagi baytda esa 
mutlaq qofiyaning qo‗llanilganini ko‗ramiz: 
Topqamen, shoyad, ushbu savdoda, 
Gavharimdin nishona daryoda.
 
Mazkur baytda