Diktantlar

Bantigiń qayda, sińlim?!
(Gúrriń)

Onınshıda oqıp atırmız. Bir kúni klass jetekshimiz Bazar apa Áwezova kelip:

-Erteń hámme súwretke barıp pasportqa súwretke túsesizler,-dep eskertti.
Hámme bilgeninshe kiyindik, tarandıq. Al, klaslasımız Gúlzar Ótemuratova bolsa sol mektep forması, bantigi menen súwretxanaǵa kirip keldi.
-Sen nege basqa kóylek kiymediń? Nege bantik taqtıń?-dep ján-jaqlama sorawǵa tuttıq.
Sonda ol mıyıǵınan kúlip:
-Haw, bul oqıwshılıq dáwirden estelik ǵoy. Keyin usılay kiyinip bantik taǵıp júre alamız ba?-degen edi.
Onıń juwabı hámmemizge unadı. Keyin haqıyqatında da hesh qaysımız mektep formasın kiymedik te bantik taqpadıq ta.
Al, studentlik dáwirdiń birinshi jılı kurslaslarım Altıngúl Óteniyazova menen Gúlistan Baynazarova shashlarınıń ushlarına bantik taǵıp kelgeni bar.
Oqıwshılıq dáwir… Mektep forması, bantigi hám kishkene papkası onıń belgileri emes pe? Endi ol belgilerden nishan da qalmaǵan.
Barlıǵı da ózgergen. Hátte aytılıp atırǵan qosıqlar da ózgeshe.
Qaptalımnan ısqırıp eki qız ótti. Olardıń ısqırıǵı mektep qapısına jaqınlap qalǵan sol bir dúrkin qızlardı toqtattı. Demek, bular da oqıwshılar eken dá, dep qıyalımnan ótkerdim. Ayaqların dik-dik basıp asfalt joldı qaq jarıp ketip baratır. Al, meniń qıyalımdaǵı soraw maǵan tınıshlıq berer emes.
-Bantigiń qayda, sińlim?... (Z. Qojıqbaeva, 167 sóz).

Bayan jobası:

1. 
   Qızlardıń súwretke túsiwi.
   
2. 
   Gúlzardıń mektep formasında súwretke túsiwi.
   
3. 
   Oqıwshılıq dáwirdiń belgisi.
   
4. 
   Házirgi oqıwshılardıń ózgesheligi.
   

Qaraqalpaq ańızları, ápsanaları hám sheshenlik sózleri. Nókis, “Qaraqalpaqstan”, 1992, 10-11-betler.

Quslar patshası
(Ápsana)

Bayaǵı ótken zamanda quslardıń patshası bolıptı. Kúnlerden bir kúni quslar patshası ózine quslardıń párinen úy saldırmaqshı bolıptı. Quslardıń bárin jıynaptı. Quslardıń ayaǵına tusaw saldırıptı. Hámme quslar kelse de bayıwlı kelmepti. Shaqırtıwshı barsa, uyasına kirip kete beripti. Eń aqırında bolmaǵan soń quslardıń patshası bayıwlını shaqırıp kel,-dep, qarshıǵanı jiberipti. Qarshıǵa ushıp barıptı, bayıwlı qarshıǵanıń kelgenin bilmey, uyasınıń awzında xabarsız, párwayı pálek bolıp otırǵanda, qarshıǵa jelkesinen shırp etip ilip aladı. Jelkesinen búrip alıp, quslardıń patshasınıń aldına aparıptı.

Quslar patshası:
-Nege shaqırǵanda úsh kúnnen beri kelmeyseń?-dep soraptı.
Sonda bayıwlı:
-Taqsır, úsh kúnnen beri kelmegenim-oy oylap atır edim,-depti.
-Ol qanday oy?-depti quslar ptshası.
-Taqsır, siz qustıń párinen úy saldırmaqshı bolıpsız. Qurı pár úy bolama? Ol úydiń shańaraǵı qayda, keregesi qayda, uwıǵı qayda sonı oylap otır edim,-depti.
Sol waqıtta quslar patshası oylanip kórse, shańaraqsız, uwıqsiz, keregesiz úy bolmaytuǵının ańlap, quslardıń ayaǵınan tusawların alıp, darqan etipti. Sóytse bayıwlınıń kelgenin kútpey-aq quslardı jula baslaǵan eken, sonda hámme quslardan burın jarǵanattı julǵan eken. Basqa quslarǵa gezek kelgende bayıwlını da alıp kelgen eken. Quslardıń ishinde ǵarǵa menen shımshıq tusawın sheshiwge asıǵıp ushıp ketipti. Jarǵanattıń júnsiz bolıwı, ǵarǵa menen shımshıqtıń adımlamay, sekeklep júriwi sonnan qalǵan eken,-deydi. (Ápsana, 190 sóz).

Sózlik: Shańaraq, kerege, uwıq-Qara úydiń zatları.

Bayan jobası:

1. 
   Patsha ne qılmaqshı boladı?
   
2. 
   Bayıwlı qanday oy oylaydı?
   
3. 
   Patsha quslardı ne sebep azat etedi?
   
4. 
   Ǵarǵa menen shımshıqtıń sekeklep júriwi.
   

Haywanatlar hám ósimlikler dúnyası xalıq awızeki dóretpelerinde. Tashkent, 2009, “Shashma print” baspası, 82-23-betler.