Diktantlar

Jılan hám hákke
(Gúrriń)

Báhár paslı kúnleriniń biri edi. Awıldıń shetireginde ósip turǵan torańǵıllardıń birewine hákke uya saldı. Uya quwraq tikenli shóplerden islengen. Onıń joqarısı, ultanı hám qaptalları qalıń pitew. Qaptalında hákkeniń ózi zorǵa kirip shıqqanday ǵana esigi bar. Uyaǵa qarasań bir dáste shóplikti bir orınǵa jıynap qoyǵanday kórinedi.

Men baratuǵın mánzilime usı torańǵıllardıń qasınan ótetuǵın kishkene ayaq soqpaq penen ketip baratır edim. Qaptalımdaǵı ósip turǵan torańǵılǵa qarasam uzınlıǵı bir metrge shamalas, bir sur jılan torańǵılǵa órmelep, uyaǵa jılısıp baratır eken. Men uyada hákkeniń máegi yamasa palapanı bar shıǵar, obal bolatuǵın boldı- aw,- dep oyladım. Nede bolsa jılandı uyaǵa jetkermew ushın qolıma ilingendey zat izley basladım. Jılandı urayın desem jerde jatqan tayaq yamasa qattı kesek maǵan tabılmadı.
Sonıń arasında bir hákke payda boldı. Ol torańǵıldıń bir shaqasına qondı. Hákke qorqınıshlı ses shıǵarıp shıqılıqladı. Hákke shıdamadı. Ushıp barıp uyaǵa jılıslap shamalasqan jawızdıń kózin ótkir tırnaǵı menen eki-úsh ret shoqıdı. Jılan uyanıń qasınan jerge sılq etip qulap tústi. Sonıń arasında uyada máeklerin basıp jatırǵan hákkeniń jubayı da sırtqa shıqtı. Ol da jerde qamshıday búklenip jatırǵan jılannıń kózin shoqıdı.
Hákkeler birden ústi-ústine shıqıldadı. Jerde ólip jatırǵan jılannıń tumsıǵın hákkeniń birewi, quyrıq betinen birewi tislep joqarıǵa kóterilip, qubla tárepke qaray ushıp ketti. (193 sóz).

Bayan jobası:

1. 
   Hákkeniń uyası.
   
2. 
   Balanıń jılandı kóriwi.
   
3. 
   Hákkeniń jılanǵa qarsı háreketi.
   

Jaslar orbitası 86 (Poeziya, proza, ádebiyattanıw). Nókis, “Qaraqalpaqstan” baspası, 1986, 274-275-betler. F.Salaev. Qaytıp kel búlbillerim (Gúrriń)


Qaytıp kel, búlbúllerim
(Gúrriń)

Hár jılı báhár kelgen sayın úyimiz qaptalında ósken baǵımızdı búlbúller ielep aladı. Bir-biri menen nama jarıstırıp atırǵanday tınımsız sayraydı. Atamnan sorap qalsam, búlbil ǵoy ol,-dep kúledi atam appaq tislerin kórsetip. Sonnan bir ápsana ayta basladı:

Ótmishte temirshi usta Dawıt dáwirine shekem quslar sayrawdı bilmegen eken. Dawıt usta temirdi payda etip, adamlarǵa onnan túrli zatlardı qalay islewdi úyretipti. Dúnyadaǵı haywanatlardıń hámmesi jıynalısıp ustanıń háreketlerin qızıǵıwshılıq penen gúzetedi eken. Dawıt ustanıń háreketin birinshi bolıp gúzetken adamlar temirshilik kásipti úyrenip alıptı. Quslar qansha dıqqat qoyǵanı menen bul mashaqatlı kásipti úyrene almaǵan eken, biraq solay bolsa da ustaxanadan jańǵırıp atırǵan seslerdi qıyalında saqlap qalıptı. Búlbúl uzaq kún boyı ustaxana aldındaǵı bir túp gúlge qonaqlap alıp ustanıń pútkil isin bayqap turıptı. Hátte Dawıt ustanıń sırnayda nama shalǵanın da yadında mıqlap saqlap qalıptı.
-Usı kúni keshte,-dep dawam ettirdi gúrrińin atam, - jumıstan sharshaǵan Dawıt ustaxana aldındaǵı sıpada dem alıp otırǵan eken, gúlzardaǵı búlbúl kúni boyı úyrengen dawıslardı qaytalaptı. Xızmetkerlerden birewi ustanıń tınıshın buzıp atırǵan bul qustı quwıp jibereyin dep atırǵanında Dawıt:
-Joq, onı quwmańlar. Dúnyadaǵı eń gózzal qosıqtıń ne ekenin bilesizler me, ol miynet quralınan shıǵatuǵın dawıs,-depti.
Sonnan berli adamlar búlbúl sestin esitkende tınısh turıp tıńlaytuǵın bolǵan. Atamnıń bul ápsanasın esitkennen keyin búlbúllerdi ayırıqsha jaqsı kóretuǵın boldım.
-Aytıp beriń, ata. Búlbúl qay jerde palapanlaydı?-dedim bir kúni atama.
-Onı ne qılasań? – Asıramaqshıman. Palapanın alıp… úyde qápeste.
-Bunıń bolmaydı balam, búlbúl qápeste sayramaydı. (Gúrriń, 225 sóz).

Bayan jobası:

1. 
   Atanıń balaǵa aytqan ápsanası.
   
2. 
   Temirshi usta Dawıttıń háreketi.
   
3. 
   Búlbúllerdiń temirden shıqqan sesti qaytalawı.
   
4. 
   Balanıń atasına sorawı.
   

Seyfulǵabit Májitov. Shıǵarmaları. Nókis, “Qaraqalpaqstan”, 1992, 190-191-betler.