Dietologiya-Sotvoldiyeva cdr

O ‘quv mashgUlotining shakli va turi
Nazariy: to‘liq o‘quv mashg‘uloti
O ‘quv mashg‘uloti rejasi		1.DPMlarda parhez ovqatlanishni tashkillahstirish jarayoni 2.Ovqatlanish turlari
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: DPMlarda parhez ovqatlanishni tashkillashtirish va ovqatlanish turlari mavzusi bo‘yicha bilimlarni shakllantirish
O‘qitish natijasi		UK-1, UK-2, UK-3, UK-4, UK-5, UK-8, KK-1,KK- 2,KK-3, KK-4, KK-5, KK-6, KK-8, KK-9, KK-10, KK- 12, KK-13, KK- 14, KK- 15, KK-16, KK-17, KK- 18, KK- 19, KK-20, KK- 21, KK-22, KK-23,KK-24, KK-25
Pedagogik vazifalar: 1.DPMlarda parhez ovqatlanishni tashkillahstirish jarayonini o‘rgatadi 2.Ovqatlanish turlarini o‘rgatadi		O ‘quv faoliyat natijalari: 1.DPMlarda parhez ovqatlanishni tashkillahstirish jarayonini o‘rganadi 2.Ovqatlanish turlarini o‘rganadi
O ‘qitish metodlari	Kichik axborotli ma’ruza, hikoya, tushuntirish, ko‘rsatma berish, namoyish, ko‘rsatish, video usul, kitob bilan ishlash, suhbat
O ‘quv faoliyatini tashkil etish shakli	Ommaviy, guruhiy
O ‘qitish vositalari	Matnlar, yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter, videofilm, grafikli organayzerlar, model, mulyajlar, chizma, sxema, grafiklar, diagrammalar, na’munalar, ekspert varog‘i
O ‘qitish sharoiti	Maxsus texnik vositalar bilan jahozlangan, guruhlarda ishlashga mo‘ljallangan xona
Qayta aloqaning usul va vositalari	Tezkor - so‘rov, savol-javob, test, bajarilgan o‘quv topshiriqlarni baholash

O‘quv mashg‘ulotmmg texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O‘qituvchi	Ta’lim oluvchi
1-bosqich. O‘quv mashg‘ulotiga kirish (5 daqiqa)	Tashkiliy qism: 1.O‘quvchilarni mashg‘ulotga tayyorgarligi va davomatini tekshirish Yurtimizda sodir bo‘layotgan mahalliy xalqaro yangiliklar bilan tanishish Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi; (1-ilova)	O'quv xonasini mashg'ulotga tayyorlaydilar, fikrlaydilar. Ozaro suhbat quradilar
2-bosqich. Asosiy (65daqiqa)	Tayanch bilimlarni faollashtirish: 1.O‘quv mashg‘ulotida o‘quv ishlarni baholash mezoni va ko‘rsatkichlari bilan tanishtiradi 2. Uyga vazifani tekshirish va uy vazifasini taqdimotini tinglash, baholash (2-ilova) Maqsad va vazifani belgilanishi: Mashg‘ulotning nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi va yozib olishlarini aytadi;( 3-ilova) Yangi o‘quv material bayoni: Nazariy mashg‘ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq o‘qitish jarayonini tashkil etish bo‘yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi; Yangi mavzu bayonini sharxlab, zarur bo‘lganda asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi (4-ilova) Yangi o‘quv materialini mustahkamlash: Mustahkamlash uchun savollar beradi Jarayon kichik guruhlarda davom etishini ma’lum qiladi; Kichik guruhlarga bo‘ladi, kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishtiradi.Har bir guruhga topshiriq beradi Guruhlarda ishlarni boshlashga ruxsat beradi. Har bir kichik guruh ishtirokchisi vazifani bajarish tartibini tushunganligini aniqlash maqsadida qaytar aloqa o‘tkazadi. Bajarish jarayonini kuzatadi, maslahatlar beradi;	Diqqat qiladilar Savollarga javob beradilar Mavzu nomi va rejasini yozib oladilar Diqqat qiladilar, asosiy holatlarni yozib oladilar Savollarga javob beradilar Kichik guruhchalarga bo‘linadilar. Kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishadilar Topshiriqni bajaradilar. Har bir guruh o‘z topshiriq varaqlari

	4.Ishga ajratilgan vaqt tugaganini ma’lum qiladi, guruhlar taqdimotini tashkil etadi. Guruh a’zolariga diqqat bilan eshitishlarini va savollar berishlarini, shu bilan birga o‘zaro bir-birlarini baholashlarini eslatadi. Javoblarni to‘ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi; 5.Guruhlar ishini o‘zaro baholashni o‘tkazadi; 13. Mavzuning har bir qismi bo‘yicha xulosalar qiladi, eng asosiylariga e’tibor qaratadi, berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Mavzuning kasbiy faoliyatlaridagi ahamiyati bilan bog‘lab mavzuni yakunlaydi (5-ilova)	bo‘yicha faoliyatini boshlaydi. Har bir guruh sardorlari chiqib o‘z ishlarini taqdim qilishlarini aytadi. Guruh ish natijalarini o‘zaro baholaydilar. Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar Diqqat qiladilar
3-bosqich. Yakuniy (10daqiqa)	Mashg‘ulot yakuni: Faol ishtirok etgan o‘quvchilarni baholaydi va rag‘batlantiradi Uyga vazifani berilishi: Kelgusi mashg‘ulotga vazifa klaster usuli yo‘riqnomasini beradi ( 6-ilova)	Baholari bilan tanishadilar Topshiriqni yozib oladilar

1. 
   O‘quv mashg‘ulotiga kirish
   

1.1-ilova

O‘qituvchi darsni boshlaydi, o‘quvchilar bilan salomlashadi, ularning darsga tayyorligi hamda davomatini aniqlaydi, o‘quvchilar bilan tanishadi. Dars o‘tiladigan xonani tekshiradi.
1.2-ilova

Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar.
Saidov B. M. “Dietologiya” Toshkent - 2009-y.

1

1.3-ilova

	r Qo‘shimcha adabiyotlar. R.B.Abdullaev I.K. “Parhez ovqatlanish asoslari” o‘quv qo‘llanma 2009-yil

□

Internet saytlari
www.referat.uz
www.uzmed.zn.uz -ziyonet tibbiy portali
www.nurse.ru
www. Pub.med, Medline
www.tma.uz

2. 
   Asosiy qism
   

2.1-ilova

“Dietologiya” fanidan o‘quvchilarni bilimini baholash mezoni

№	Mezonlar	Baho
1	Olgan bilimlarini ishlab chiqarishda qo‘llay oladigan, ushbu fanni boshqa fanlar bilan bog‘lay oladigan, mustaqil ish va vazifalarni to‘liq bajargan va yangilik kiritishga intilgan, har jihatdan boshqa o‘quvchilarga o‘rnak bo‘ladigan	5
2	O‘quv ko‘rgazmali qurollardan foydalana oladigan, olgan bilimlarini sog‘liqni saqlashdagi o‘rnini to‘g‘ri tushungan, mustaqil fikrlay oladigan, olgan bilimlarini tushuntirib bera oladigan	4
3	Darslarda 95% gacha qatnashgan, ma’ruza matnini yozgan, o‘quv qurollari to‘liq bo‘lgan, adabiyotlardan foydalanishni bilgan	3
4	Ta’lim standartlarida belgilangan bilim va ko‘nikmalarni 55% dan kam o‘zlashtirgan o‘quvchilar	2

Izoh: o‘quv dasturining mantiqan tugallangan bo‘limi bo‘yicha o‘quvchi albatta baholanadi va natijasi o‘tish balidan (3 ball) past bo‘lganda qayta nazorat belgilanadi.
2.2-ilova
Bilimlarni tekshirish uchun o‘quvchilarga beriladigan savollar.

1-savol
❖ Nechta parhez stoli mavjud:	15ta

>Maxsus parhezlarning qanday turlarini J:Karrel parxezi, Magnili parxez, Kaliyli bilasiz? parxez va boshqalar.

3-ilova

Mavzu: DPMlarda parhez ovqatlanishni tashkillashtirish. Ovqatlanish
turlari.
Reja:

1. 
   DPMlarda parhez ovqatlanishni tashkillashtirish
   
2. 
   Ovqatlanish turlari.
   

4-ilova

Ovqatlanishning muhim ahamiyati shundaki u nafaqat kasalliklarni, ularning etiologik faktorlarini, turli xususiyatlarini, klinik formalari organizmning individual jihatlariga ham alohida e’tibor karatadi. Shunday ekan, bugun biz siz bilan davo ovqatlanish haqida to‘liq tushunchaga ega bo‘lishimiz kerak. Masalan - Gipertoniya kasalligida davo ovqatlanish davolashning asosiy usulidir. Shu bilan birgalikda ikkilamchi profilaktikasi yoki turli dori-darmonlar bilan davolashdagi muhim to‘ldiruvchi ahamiyatga egadir. Yuqumli kasalliklarda sil kasalligida, operatsiyadan keyin, kuyish kasalligida va nur kasalligida davo ovqatlanish organizmning himoya kuchini oshiradi, zararlangan tuqimalarning normal tiklanishini ta’minlaydi, sog₌ayishini tezlashtiradi, kasalliklarni surunkali turga o‘tib ketishini oldini oladi. Bemorni parvarish qilishda uning ovqatlanishiga katta axamiyat berilishi zarur. Davolovchi shifokordan bemorga nimalar, kancha mikdorda va qaysi vaktda berishni aniqlash lozim. Ovqatning tarkibiy qismining zaruriy miqdori oqsil, yog‘, uglevod va b.);
Tegishli oziq - ovqat maxsulotlari;
Maxsulot kayta ishlovining uziga xos xususiyatlari;
Ovqat kabul qilishning vakti, tezligi va usullari Parxez xususiyatlari.
15 ta diet stoli bulib, xar bir diet stoli quyidagi xollarda buyuriladi:

1. 
   tavsiyaga ko‘rsatma;
   
2. 
   tavsiya Maqsadi;
   
3. 
   umumiy xarakteristika (kimyoviy tarkibining uziga xosligi, kulinar ishlovda maxsulotning axamiyati);
   
4. 
   energetik qiymati;
   
5. 
   ovqatlanish rejimi;
   
6. 
   oziq maxsulotlarining sifati.
   
7. 
   pazandalik ishlovi va menyu Taomnoma uchun ma’lumotlar.
   

1. 
   Raqamli parxez tuzish tavfsifnomasi (0- 15 parxez)
   

2. 
   Ovqatning fiziologik me’yorlari
   
3. 
   Kunlik masalliklar yigmasi
   
4. 
   Ovqatning Sog‘likni Saqlash Vazirligi tomonidan tasdiq.
   
5. 
   Ovqat maxsulotlarini energetik qiyfmati kimyoviy tartibi, kimyoviy tartib jadvallari.
   
6. 
   Ovqat mikdoriga naviga kura narxi sabzavot va meva uchun maxsus narxlar ma’lumoti.
   
7. 
   Ovqat maxsulotlarinining birini boshkasini urnini tuldirish me’yorlari.
   
8. 
   Masalliklarning ovqatni tayyorlashdagi sovuq va issiq tasirida o‘zlarining me’yorlari.
   

Maxsus parxezlar:

1. 
   Karrel parxezi
   
2. 
   Magnili parxez
   
3. 
   Kaliyli parxez va boshqalar.
   

Karel parxeznomasi
Karel parxeznomasi 1865 yili tavsiya qilingan bulib,uning samarasi negizida bemor tanasida moddalar almashinuvining keskin ravishda osonlashuvi yotadi. Uning samaradorligi,ayniqsa yurak kopkokchalarining faoliyati tushib ketib, kerakli darajada ishlay olmasligiga boglik (dekompinatsiya). Karel parxeznomasini kullashdan oldin bemorningayni vaktdagi xolatidan kelib chikib, asosiy parxeznomalardan biri tavsiya qilinadi. Mazkur parxeznoma kuniga oz-ozdan (100ml) beriladigon 800ml fakat sutdan iborat. Bemorga beriladigan sut mikdorini asta-sekinlik bilan 200ml gacha kutarish mumkin. Ammo, kuruk sutni xar qanday bemor xam ko‘tara olmasligi boisidan (qorinning dam bo‘lishi, kungil ozishi, kusish, ichning uzgarishi) Karel parxeznomasiga uzgartirishlar kiritishga olib keladi. Karel parxeznomasi buyicha suti lik xolda beriladi, shunda sutning peshob xaydash xususiyati ortadi. Uning tarkibida osh tuzi keskin ravishda cheklanadi.
Engillashtirish parxeznomalariga quyidagilarni keltirish mumkin:

1. 
   Sutli kunlar yoki sutga bisyor parxeznoma: u quyidagi xolatlarda tavsiya qilinadi:
   

1. 
   yurak- kon tomir tizimining uz vazifasini bajarishni eplay olmaslik arafasida (subkompenatsiya) va eplay olmagan choglarda (dekompenatsiya) bemorga xar 2 soat utkazib, kuniga 6 marta 100ml solingan 200ml meva sharbati tavsiya qilinadi; qo‘shimcha ravishda kuniga 2 maxal 12gr dan kuritilgan ok non buyuriladi;
   
2. 
   semizlik padagra kasalliklarida xar 2 soatdan keyin kuniga 1200-1500ml qaynatib ilitilgan sut yoki ayni miqdorda katik (kefir) ichiriladi;
   

2. 
   olmali parxeznoma:
   

1. 
   ich ketish bilan kechayotgan surunkali kulanj yoki o‘tkir kulanj dardida kuniga 1250-1500 gr pishgan, po‘chog‘i va danaklaridan forig qilingan olmani 5-6 martaga 250-300 gr dan tavsiya etiladi;
   
2. 
   surunkali poliartirit, xafakon kasalligi, nefritlarda 2000 gr gacha bulgan pishgan, 300 gr dan 5-6 maxalga mo‘ljallab olma buyuriladi;
   

3. 
   shakarli (kandli) parxeznoma: jigar, ut yullari, surunkali ich ketish va nefrit kasalliklarida 150-200 gr shakarni
   

5. 
   maxalga taksimlab, xar 3 soatda bir stakan kaynok choyga eritilib beriladi;
   

4. 
   guruchli-meva kaynatmasi parxeznomasi:xafakon, jigar, buyraklar dardlarida xar 2,5-3 soatlardan kuniga 5 maxal 200ml meva kaynatmasi va ushbu tartibning 2 maxalida suvda pishirilgan shirin guruch butkasi tavsiya qilinadi;
   
5. 
   tarvuz parxeznomasi: xafakon, nefrit, atleskliroz va jigar xastaliklarida xar 2,5-3 soatdan sung kuniga 5 maxal 1500 gr puchogidan archilgan pishgan tarvuz beriladi;
   
6. 
   tvorogli(churitmali) parxeznoma: semizlik va atleskliroz kasalliklarida tavsiya qilinadi: kuniga 400-600 gr yog‘likligi 9 foizli yoki yog‘i olingan tvorog 4-5 maxalga taksimlanib tanovul qilinadi; undan tashkari bunday bemorlarga sutli shakarsiz 2 stakan kofe yoki shakarsiz kofe, 1 -2 stakan na’matak qaynatmasi va
   

1. 
   2 stakan yog‘siz katik (kefir) buyuriladi; kuniga xammasi bulib 1000 ml suyuqlik ichiladi;
   

8. 
   bargak parxeznomasi: yurak-kon tomir tizimi kasalliklarida buyuriladi; kuniga 500 gr bargak ivitib, 5 maxalga 100 gr dan taksimlab tanovul qilinadi;
   
9. 
   kartoshkali parxeznoma: o‘tkir va surunkali nefrit, kon aylanishining 2-3 darajali etishmovchiliklari dardlarida beriladi; kuniga 1500 gr tandirda yopilgan yoki puchogi archilmagan kartoshkani 5 maxalga taksimlab, tuzsiz yeyiladi;
   
10. 
    sabzavotli va mevali parxeznomalar: atleskleroz, xafaqon , jigar buyrak , podagra, semizlik, uraturiya xastaliklarida qo’llaniladi; kuniga 1000-1500 gr yangi sabzavotlar va mevalar yoki ular majmuasi tuz qo‘shilmay, o‘simlik moyi bilan birga tanovul qilinadi; ayni maksadda bodring kullanilsa, u xolda xar bir yeyish uchun 300-400 gr maxsulot olinadi;
    
11. 
    suvda ivitilgan turshak-kora olxurili parxeznoma: yurak-kon tomi rva moddalar almashinuvi izdan chikkan xolatlarda va surunkali kulanjda qo‘llaniladi; maxsulotlar miqdori 400 gr bulib, turshak 200 gr va kora olxo‘ri 200 gr;
    

Eslatma: odatda engillashtirish parxeznomalari bemorning umumiy axvoli va uni mazkur parxeznomalarni tanasi ko‘tara olishini inobatga olgan xolda 2-3 kun mobaynida ishlatiladi.
Ayni payitda parxeznoma tarkibida kaltsiy medaning mikdori kupaytiriladi. Karel parxeznomasi 4 xil bulib, ularning samarasi 5-6 kundan so‘ng ko‘zga tashlanadi. Odatda, Karel parxeznomasi bemorlarga yurak faoliyatining yetishmovchiligi II-III darajasida buyuriladi.

5.1-ilova

MUSTAHKAMLASH UCHUN SAVOLLAR

S: Karel parxeznomasi bemorlarga qanday holatlarda buyuriladi?
J: yurak faoliyatining yetishmovchiligi II-III darajasida

S:Yengillashtiruvchi parheznomalar qancha muddatga buyuriladi?
J:2-3 kun

S:Yengillashtimvchi parhezlardan kartoshkali parheznoma
qaysi holatlarda buyuriladi ?
J:o'tkir va surunkali nefrit, qon aylanishining 2-3 darajali
etishmovchiliklari

GURUHCHALARGA SAVOLLAR

1-Guruh	□ Pevzner bo'yicha tavsiya etilgan parhez stollari nechta? • J: 15ta
2-Guruh	Moddalar almashinuvi buzilishi kasalliklarida qaysi parhez stoli tavsiya etiladi?