Denov tuman 4-son kasb-hunar maktabi

22-Mavzu: Kardanli uzatma
Avtomobilning yetakchi ko‘prigi uzatmalar qutisi yoki taqsimlash qutisiga nisbatan pastroqda joylashgan. Shuning uchun kuch uzatuvchi kardanli uzatmaning vali uzatmalar qutisi yoki taqsimlash qutisi valiga nisbatan «burchak» ostida joylashadi. Yetakchi ko‘prik ramaga elastik osmalar yordamida mahkamlanishi sababli avtomobilning harakatida u tik tebranib turadi. Bu esa, o‘z navbatida, a burchakning, shuningdek, kardan valning uzunligi o‘zgarib turishiga olib keladi.Kardanli uzatmaning vazifasi o‘qlari bir chiziqda yotmagan va o‘zaro joylashuvi o‘zgarib turadigan vallar orasida burovchi momentni uzatib berishdan iborat.
Qutilar (1) (1.155-rasm) dvigatel bilan birgalikda ramaga biriktirilgan, yetakchi ko‘prik (9) esa ramaga (11) osmalar (10) yordamida mahkamlangan, vallardagi (3, 7) burovchi moment yetakchi ko‘prikka o‘zgaruvchan a burchak ostida uzatiladi, shu sababli, kardanli uzatma orqali berilayotgan burovchi moment o‘zgaruvchan burchak ostida uzatiladi.


1.155-rasm. Kardanli uzatma qismlarining joylashuv chizmasi: 1—uzatmalar qutisi; 2, 6, va 8—kardanli sharnirlar; 3—oraliq kardan vali; 4—oraliq tayanch; 5—shlitsali birikma; 7—asosiy kardan vali; 9—asosiy uzatma; 10—ressor; 11—rama; a—oraliq va asosiy kardanli vallar orasidagi burchak.




Kardanli uzatmalar qo‘shimcha mexanizmlarni, masalan, chig‘irlarni harakatlantirish uchun ham ishlatiladi. Ko‘p hollarda rul chambaragining uning mexanizmi bilan bog‘lanishi shu kardanli uzatma yordamida amalga oshiriladi.
Kardanli uzatma (1.156-rasm) quyidagilardan iborat:

• 
  kardan sharnirlari;
  
• 
  asosiy kardanli val;
  
• 
  oraliq kardanli val;
  
• 
  oraliq tayanch.
  

MDH mamlakatlarida ishlab chiqarilgan avtomobillarda burchak tezliklari teng bo‘lmagan (asinxron) qattiq vilkali sharnirlar (1.157-rasm) ishlatiladi, ular ignali podshipniklarda o‘rnatilgan. Boshqariluvchi yetakchi g‘ildiraklar yuritmasida burchak tezliklari teng bo‘lgan (sinxron) sharnirlar qo‘llaniladi. Ularda yetakchi vilkadan yetaklanuvchi vilkaga aylanma harakat shu vilkalarning doiraviy novlarida g‘ildirab yuradigan zoldirlar yordamida uzatiladi. Markaziy zoldir vilkalarni markazlash uchun xizmat qiladi.
Elastik yarimkardan sharnirlari, asosan, yengil avtomobillarning kardanli uzatmalarida qo‘llaniladi.
1.156-rasm. Kardanli uzatma:
1—oraliq kardanli val; 2—oraliq kardanli valning shlitsalash vtulkasi;
3—porshenli oraliq tayanch; 4—kronshteyn; 5—ignali podshipnik;
6—kardanli val; 7, 10—moydon; 8—krestovina; 9—vilka; 11—kardan
sharniri; 12—zoldirli podshipnik; 13—rezina yostiq.
1.157-rasm. Kardan
sharnirlari:
a—qattiq; b—burchak tezliklari
teng: 1—stopor plastina;
2—stakan; 3—ninalar; 4—salnik;
5—krestovina turumi;
6—vilkalar; 7—barmoq;

8. 
   yetakchi zoldirlar;
   
9. 
   podshipnik qopqog‘i;
   
10. 
    krestovina; 11—shpilka;
    

12. 
    oval ariqchalar;
    
13. 
    shakldor kulachoklar;
    
14. 
    markazlovchi zoldir.
    

Qattiq yarimkardan sharnirlari mexanizmlarni bir-biriga biriktirishda yo‘l qo‘yilgan noaniqliklarni bildirmaslik uchun qo‘llaniladi.
Birfild turdagi olti zoldirli kardan sharniri old yuritmali avto- mobillar — «Tiko», «Nexia», «Matiz», «Lasetti»da qo‘llaniladi.
Mushtcha (4) da (1.158-rasm), R radiusli (markazi «O») oltita ariqcha sferasimon yuzali qilib o‘yilgan. Mushtchadagi ariqchalar R radiusda («O» markazga nisbatan masofaga siljitilgan) o‘yilgani sababli o‘zgaruvchan chuqurlikka ega.