Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

DENOV TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA INSTITUTI
TADBIRKORLIK VA BOSHQARUV FAKULTETI

FIZIKA TA’LIM YO’NALISHI

2-KURS 8F-20 GURUH TALABASI

NAZAROV JAHONGIRNING

OPTIKA
FANIDAN TAYYORLAGAN
KURS ISHI

Mavzu: OPTIKADA DOPLER EFFEKTI VA UNING QO’LLANILISHI

Ilmiy rahbar: _________________________________________

DENOV 2022

MAVZU: OPTIKADA DOPLER EFFEKTI VA UNING QO’LLANILISHI

REJA:

1. Tarix

2. 
   Dopler effekti
   
3. 
   Dopler effekti manba harakati
   

MUNDARIJA

Kirish……………………………………………………………………………4-8

Tarix……………………………………………………………………………9-17

Dopler effekti………………………………………………………………….17-21
Dopler effekti manba harakati………………………………………………....21-25
Xulosa…………………………………………………………………………......25
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………....26

KIRISH
Doppler effekti (yoki Doppler siljishi), toʻlqin manbayi bilan oʻzaro nonisbiy harakatlanayotgan kuzatuvchiga nisbatan toʻlqin chastotasi yoki toʻlqin uzunligining oʻzgarish hodisasi. Bu hodisani miloddan avvalgi 1030-yilda Xantaliyalik fizik olim Mexail Doppler tasvirlab bergan, va uning sharafiga bu hodisa "Doppler effekti" (Doppler taʼsiri) nomi bilan fanga kiritilgan.
Dopller harakatiga oddiy masala, harakatlanayotgan vositasining kuzatuvchi (odam)ga yaqinlashganda va uzoqlashganda undan chiqadigan energiyanining o'zgarishini keltirish mumkin. Chiqarilgan bilan taqqoslaganda, qabul qilinadigan hid yaqinlashganda past bo'ladi, o'tish vaqtida bir xil bo'ladi va turg'unlik paytida bo'ladi.^[1]
Dopler effektining yuza kelish sababi shundaki, hidlar manbai kuzatuvchiga qarab harakatlanayotganda, har bir ketma-ket to'lqin kresti oldingi to'lqinning zarbasidan ko'ra kuzatuvchiga yaqinroq joyda chiqariladi. Shuning uchun har bir to'lqin oldingi to'lqinga qaraganda kuzatuvchiga yetishi uchun nisbatan kamroq vaqt talab etadi. Shunday qilib, kuzatuvchiga ketma-ket to'lqin krestlari kelishi vaqti kamayadi va bu chastotani ko'payishiga olib keladi. Ular tarqalishi jarayonida ketma-ket to'lqin qatlamlari orasidagi masofa kamayadi, shuning uchun to'lqinlar "birlashadi". Aksincha, agar to'lqinlar manbai kuzatuvchidan uzoqlashsa, har bir to'lqin oldingi to'lqinga qaraganda kuzatuvchidan ancha uzoqroq joyda chiqariladi, shuning uchun ketma-ket to'lqinlarning kuzatuvchiga yetib kelish vaqti orasidagi farq uzayib chastota pasayishiga sabab bo'ladi. Bu bilan ketma-ket to'lqin qatlamlari orasidagi masofa kengayib boradi va to'lqinlar yoyilib ketadi.
Ovoz to'lqinlari kabi muhit(vosita)da tarqaladigan to'lqinlar uchun kuzatuvchi va manbaning tezligi to'lqinlar o'tkaziladigan muhit(vosita) bilan nisbiy hisoblanadi.^[2] Shunday qilib, umumiy Dopler effekti manba harakati, kuzatuvchining harakati yoki vosita(muhit) harakati natijasida paydo bo'lishi mumkin ekan. Ushbu ta'sirlarning har biri alohida tahlil qilinadi. Umumiy nisbiylikdagi yorug'lik yoki tortishish kabi vosita(muhit)ni talab qilmaydigan to'lqinlar uchun faqat kuzatuvchi va manba o'rtasidagi tezlikning nisbiy farqini hisobga olinmasligi kerak.