Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti xalmuratov m. A

5. Qoldiq (rudimentar) umurtqalari bo’lmish dum umurtqalari (vertebrae coccygeae) 4-6 donadir. Ular o’rta yashar odamlarda suyaklanib, dum suyagi (os coccygis) ni vujudga keltiradi. Birinchi dum umurtqasining ikki yonboshida tanasidan tashqari bir juft shoxcha (cornu coccygeum) sini ham ko’rish mumkin. Umurtqalar rivojlanishi uch bosqichni o’taydi. I bosqichda mezoderma samitlarining mahsulotisklerotomlardan paydo bo’lgan parda davri ikki oygacha davom etib, so’ngra II tog’aylanish davriga o’tadi. Suyaklanish nuqtalari umurtqalarda 3 oylik davrdan boshlanadi. Shunday qilib, 2-3 oylik embrion umurtqalarida uchala bosqich (parda, tog’ay va suyaklanish) ni kuzatish mumkin. Umurtqalarda 3 ta suyaklanish nuqtalari mavjud, ularning biri tanasida, ikkitasi esa umurtqa ravog’idadir. Umurtqa ravog’i bolaning 3 yoshligida rivojlansa, qolgan barcha umurtqa o’siqlari balog’atga yetganda suyaklanadi. Umurtqalarning batamom suyaklanib bitishi 22-25 yoshlarda tugaydi. Ba’zan V bel umurtqa ravog’i va dumg’aza kanalining 11-18 yoshlargacha o’sib berkilmasdan (spina bifida) qolishi kuzatiladi. Umurtqalarning suyaklanishida xorda darsalis asta-sekin yo’qolib borib, qoldiq umurtqa oraliq tog’ayi - nucleus pulposus ni hosil qiladi.
To’sh suyagi (sternum). Ko’krak umurtqalari va qovurg’alar bilan birgalikda ko’krak qafasini hosil qiladi. To’sh suyagi uzunchoq yassi shaklda bo’lib, o’rta odamda uchta ayrim qismlarni tashkil qiladi:
1) yuqori qismi- dastasi- manubrium starni,
2) o’rta qismi-corpus sterni,
3) pastki qismi-xanjarsimon o’siq- processus xiphoideus deb ataladi. Bular o’zaro yupqa tog’ay qatlami bilan qo’shilgan bo’lib, keksalik davrida suyaklanib, yaxlit bitta to’sh suyagini hosil qiladi. Dasta qismi keng va qalin bo’lib, tepa qismida o’yima-incisura jugu laris ko’rinadi. Dastaning ikki yonboshida, o’mrov suyagining to’sh suyagiga qaragan uchining qo’shilish joyida-incisurae clavicularae va undan pastda I qovurg’a tog’ayiga birikadigan incisura costalis o’ymalari hosil bo’ladi. dastasi va tanasi bir oz oldingi turtib qo’shilgan joyida angulus sterni (to’sh burchagi) ni ko’rish mumkin. Dasta bilan tana oralig’ida II-VII qovurg’a tog’aylari uchun o’yma (incisurae cortales) hosil bo’lgan. Xanjarsimon o’siq (processus xiphoideus) to’sh suyagi tanasining pastki tomonida joylashadi. Ayollar to’sh suyagi erkaklar to’sh suyagiga nisbatan biroz kaltaroq bo’ladi. To’sh suyagining dastasida 1-2 ta (embrionning 6-9 oylik davrida), tanasida 4-13 ta, xanjarsimon o’sig’ida 1 ta (6-20 yoshlarda) suyaklanish nuqtasi paydo bo’ladi. To’sh suyagining dastasi umr bo’yi alohida joylashsa, xanjarsimon o’siq 30-35 yoshlarda suyaklanib, tanasiga birikadi.