Demografiy a

Yosh klassifikatsiyasi* 
Kalendar yosh 
Inson hayoti davrlari 
1 – 7 kunlik 
Yangi tug‘ilgan chaqaloq 
7 kun – bir yosh 
CHaqaloq 
1 – 3 yosh
Erta bolalik 
4 – 7 yosh
Birinchi bolalik 
8 – 12 (o‘g‘il bolalar) 
Ikkinchi bolalik 
8 – 11 (qiz bolalar) 
13 -16 (o‘g‘il bolalar) 
O‘smirlar 
12 – 15 (qiz bolalar) 
17 – 21
Yigitlar 

---

16 – 20 
Qizlar 
22 – 35 (erkaklar) 
I – yetuklik davri 
21 – 35 (ayollar) 
36 – 60 (erkaklar) 
II – yetuklik davri 
35 – 55 (ayollar) 
61 – 74 (erkaklar) 
Keksa odamlar
56 – 74 (ayollar)
75 – 90 yosh 
Qari odamlar 
90 dan yuqori yoshdagilar 
Uzoq yashovchilar 
*Народонаселение: Энциклопедический словарь. М., 1994 с. 461
Aholining yosh tarkibi – ijtimoiy – iqtisodiy va demografik jarayonlarni o‘rganish maqsadida 
aholining yosh guruhlarga bo‘linishidir. Aholi yosh guruhlari va demografik jarayonlar o‘zaro uzviy 
bog‘liq holda shakllanadi. Aholi tarkibida yoshlar (0 – 9, 10 – 19, 20 – 29 yoshida) salmog‘ining 
yuqoriligi nikoh va tug‘ilish kabi demografik jarayonlarga ijobiy ta‘sir etadi. Ayni paytda tug‘ilish 
yuqori bo‘lgan hollarda hududlarda bolalar, yoshlar salmog‘i yuqori bo‘ladi. Tug‘ilish darajasi past 
bo‘lgan hollarda esa aholi tarkibida qariyalar (60 yosh va undan yuqori) salmog‘i yuqori va o‘lim 
hollari ko‘proq sodir bo‘ladi. Demografik nuqtai nazardan yondashganda aholining bugungi yosh 
tarkibi kechagi aholi takror barpo bo‘lishining natijasi va kelajakdagi demografik rivojlanishning asosi 
bo‘lib xizmat qiladi.
Aholi yosh tarkibini o‘rganganda aholining alohida har bir yoshlarga (0,1,2,3,4,5...100 va 
undan yuqori) besh yillik yosh guruhlariga (10 – 14, 15 – 19...) va uch yirik – yirik guruhlariga (0 – 
14, 15 – 60, 60 va undan yuqori) ajratiladi. 
Aholi yosh tarkibi demografiyada asosiy o‘rganish ob‘ekti sifatida o‘z kelib chiqish va 
rivojlanishiga ega. Ushbu rivojlanishni quyidagi yo‘nalishlarga ajratish mumkin: a) alohida yosh 
guruhlari va ularni nisbatlarini statistik tahlili; b) aholi yosh tarkibining shakllanish qonuniyatlari va 
ularning demografik rivojlanishning omili sifatidagi o‘rni; v) aholi yosh tarkibi va ijtimoiy iqtisodiy 
jarayonlarni o‘zaro bog‘liqligi. 
Aholi sonining o‘sib borishida uning yosh tarkibi asosiy omil hisoblanadi. XX asrning 
o‘rtalarida iqtisodiy rivojlangan davlatlarda aholi takror barpo bo‘lishi tug‘ilish darajasining nisbatan 
pastligi va aholi umumiy tarkibida bolalar salmog‘ining kamligi bilan xarakterlanadi. Rivojlanayotgan 
davlatlarda esa ana shu davrda nisbatan yuqori tug‘ilish va aholi tarkibida bolalar salmog‘ining 
yuqoriligi xarakterli edi. Tug‘ilish yuqori va uni nazorat etish darajasi past bo‘lgan sharoitda aholining 
yosh tarkibi, aholi soni o‘sib borishiga bevosita ta‘sir etadi.