Demografik statistika

Sug‘urta ishidagi asosiy kategoriyalar, klassifikatsiyalar va ko‘rsatkichlar tizimi.

Sug’urta statistikasi ko’rsatkichlari mazmuni va hisoblash usullari bo’yicha quyidagi guruhlarga bo’linadi. Mazmun belgisi bo’yicha ular sug’urta ob’ektiga qarab yuqorida ko’rsatilgan tamoyillarga mos ravishda guruhlarga bo’linadi. Hisoblash usullari bo’yicha: miqdoriy, nisbiy va o’rtacha ko’rsatkichlarga bo’linadi. Ko’rsatkichlar tizimi, shuningdek natural va qiymat ko’rsatkichlariga, qiymat ko’rsatkichlarining o’zi esa joriy va doimiy (taqqoslanma) baholarga bo’linadi. 187
Sug’urta operatsiyalarining mutloq o’lchovlarini xarakterlovchi miqdoriy ko’rsatkichlar o’z ichiga sug’urta kompaniyalari soni, sug’urta operatsiyalari o’lchovlari, sug’urtalovchilar va sug’urta agentlarining soni, talofot ko’rgan ob’ektlar soni, tuzilgan shartnomalar miqdori, ustav kapitali, sug’urta badallari va to’lovlari summalari va boshqa ko’rsatkichlarni oladi.
Nisbiy va o’rtacha ko’rsatkichlar yordamida sug’urta bozorining intensivligi va samaradorligi xarakterlanadi, shuningdek daromadlar va xarajatlarning tarkibi, talofot ko’rgan ob’ektlarning xissasi, sug’urta qoplami to’lovlarining sug’urta turlari va shakllari bo’yicha ulushi va boshqalar xarakterlab beriladi. Sug’urtaning tipik jarayonlarini o’rganishda xususan sug’urta badallari, sug’urta yuklamalari va to’lovlari, tarif stavkalari, sug’urta summalarining zarari ko’rsatkichlari, moliyaviy turg’unlik koeffitsientlari va boshqa umumiy ko’rsatkichlarda o’rtacha miqdorlarni hisob-kitob qilishga murojaat qilinadi.
Alohida guruhni sug’urtaning umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari tashkil qiladi, ular sug’urta tashkilotlari ishining umumiy ko’rsatkichlarini o’zaro bog’liqligini va ularga aloxida omillarning ta’sirini xarakterlab beradi.
Sug’urtaning ko’rsatkichlar tizimi butun mamlakat bo’yicha, shuningdek iqtisodiy xududlar, viloyatlar, shaharlar va tumanlar bo’yicha hisoblab chiqiladi.
Sug’urta statistikasida umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar bilan bir qatorda guruhlash usuli keng qo’llaniladi. Sug’urta tashkilotlari mulkchilik shakllari bo’yicha, sug’urta tarmoqlari va turlari bo’yicha, ustav kapitalining hajmi bo’yicha, ishlovchilarning soni bo’yicha va boshqa ko’rsatkichlar bo’yicha guruhlarga ajratiladi. Bu erda O’zbekistonda mulkchilik shakllari bo’yicha sug’urta tashkilotlarining ulushi bo’yicha ma’lumotlar tahlil qilinishi kerak.
Ustav kapitali, sug’urta vznoslari va to’lovlari, sug’urta agentlarining soni, tuzilgan shartnomalarning soni va boshqa ko’rsatkichlar bo’yicha yirik, o’rta va kichik sug’urta kompaniyalariga bo’linadi.

136.