Demografik statistika

153. Sug‘urta tashkilotlari statistikasi.

Kredit statistikasida faqatgina qisqa muddatli emas, balki uzoq muddatli kreditlarni samaradorligini o‘rganish ham muhim ahamiyatga ega. Uzoq muddatli kreditlar, odatda, ma’lum bir tadbirlarni amalga oshirish uchun beriladi. Masalan, asbob-uskunalarni qayta jihozlash, biror-bir yangi mahsulot ishlab chiqarish yoki yangi texnologiya asosida maxsulot ishlab chiqarish va h.k.

Kreditning bu turi bo‘yicha samaradorlikni o‘rganishda olingan natija ajratilgan kredit hajmi bilan taqqoslanadi: E=Q:K bu erdan Q=E∙ K (bu erda; Q- yillik ishlab chiqarish hajmi; E - samaradorlik; K - kredit razmeri). Ko‘rinib turibdiki, ishlab chiqarilgan (yoki chiqariladigan) mahsulot hajmi ikki omilga bog‘liq: 1) samaradorlik darajasiga; 2) kredit miqdoriga. Demak ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining mutloq o‘zgarishi tabiiy holda ikki omilga bog‘liq bo‘ladi. Bu omillar ta’siri statistikada quyidagicha o‘rganiladi:
Q=Q1-Q0
a) samaradorlikni o‘zgarishi hisobidan:
Qe=(E1-E0)K1

b) kredit razmerini o‘zgarishi hisobidan: Tashqi iqtisodiy faoliyat, uning tarixi va asosiy yo’nalishlari hamda mamlakat iqtisodiyoti taraqqiyotidagi rolini tushuntirib bering? Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasining asoschisi kim? va uning faoliyati to’g’risida tushuncha bering. Tashqi iqtisodiy aloqa - bu turli mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlar bo’lib, iqtisodiy naf ko’rish maqsadida olib boriladi. Bu munosabatlar quyidagi shakllarda bo’ladi: xalqaro savdo-sotiq; ishlab chiqarish kooperatsiyasi; kapital migratsiyasi; ishchi kuchi migratsiyasi; o’zaro to’lovlar va hisob valyuta operatsiyalari va boshqalar. Savdo-sotiq xalqaro iqtisodiy munosabatlarda etakchi o’rinda turadi va bu jahon bozorida o’z ifodasini topadi. Bugungi kunda jahon savdosiga faqatgina yuqori o’sish sur’atlarigina emas, balki tarmoq va hududiy tuzilishidagi o’zgarishlar ham xosdir. Bu o’zgarishlarni ikkita holat bilan izohlash mumkin. Birinchidan, xalqaro savdo tarkibida xom ashyo, yonilg’i, oziq-ovqat mahsulotlarining hissasi kamaymoqda. Ilm talab sohalarining mahsulotlari va xizmatlarining hissasi esa ortib bormoqda. Ikkinchidan, tayyor mahsulotlar va xizmatlar bozoridagi o’rinlar nisbati o’zgarmoqda. Jahon yalpi eksportida AQSh hissasining pasayishi va aksincha, Yaponiya, Germaniya, yangi industrial davlatlar hamda ayrim rivojlanayotgan davlatlar hissalarining ortib borishida namoyon bo’lmoqda. Ishlab chiqarishning xalqaro kooperatsiyalashuvi xalqaro mehnat taqsimotining asosiy rivojlanish yo’nalishlaridan hisoblanadi. Bunday kooperatsiyaning asosi bo’lib ishlab chiqarish kuchlarining o’sish darajasi va mamlakat ichida yoki tashqarisida bo’lishidan qat’iy nazar alohida korxonalar o’rtasida barqaror xo’jalik aloqalarining shakllanishidir.

• 
  Xalqaro iqtisodiy aloqalarda davlatlararo kapital migratsiyasi, uni taqsimlash barqaror o’sishni faol omili bo’lib xizmat qiladi. Iqtisod baynalmilallashgan sari kapital faoliyati milliy doiradan chiqib xalqaro mazmun kasb etadi. Mamlakatlararo kapital eksporti yuz beradi.
  

2. 
   Tashqi iqtisodiy faoliyatni tavsiflovchi ko’rsatkichlar
   
   • 
     Tashqiiqtisodiyaloqalarnitahlilqilishdamakroiqtisodiy statistika quyidagi ko’rsatkichlarni hisoblaydi.
     
   • 
     xalqarosavdo-sotiqnitavsiflovchiko’rsatkichlar;
     
   • 
     xalqaroishlabchiqarishkooperatsiyasinitavsiflochi ko’rsatkichlar;
     
     • 
       xalqarokapitalmigratsiyasiniifodalovchiko’rsatkichlar;
       

• 
  xalqaroishchikuchimigratsiyasinitavsiflovchi ko’rsatkichlar;
  
  • 
    o’zaroto’lovlarvahisobvalyutalarioperatsiyalarini ifodalovchi ko’rsatkichlar.
    

• 
  ◾Xalqaroiqtisodiymunosabatlardasavdo-sotiqetakchio’rin tutadi va bu jahon bozorida quyidagi ko’rsatkichlarda o’z ifodasini topadi (1-jadval).
  

156.