Декабрь 2020 10-қисм

Декабрь  2020  10-қисм
Тошкент
biror bo‘lagi bo‘lib keladi. O‘quvchi sintaksisni o‘rganib, ayrim so‘z turkumlarining morfologik 
belgilarini ularning sintaksis xususiyati bilan solishtirib, til hodisalarini ongli tushuna boradi. M: 
sifat  turlanmaydi,  gapda,  odatda,  aniqlovchi  yoki  kesim  bo‘lib  keladi.  Lekin  sifatlar  ba’zan  ot 
kabi qo‘llanib, gapda ot bajaradigan vazifalarda keladi. Yaxshilar ko‘paysin, yomon qolmasin. 
Bunday  paytda  ular  turlanadi.  yaxshilarni  yaxshilarga  O‘quvchilar  bunday  hodisalarni  anglay 
borib, morfologiya bilan sintaksisning aloqasini, so‘z turkumlarini, uning tabiatini bila boradilar. 
  5-7-sinflarda  sintaktik  tushunchalar  hosil  qilish  uchun  alohida  dars  soatlari  ajratilmagan, 
balki morfologik mavzularni o‘rganish bilan birgalikda olib boriladi. Yangi sintaktik vazifalarni 
aniqlash  morfologiyadan  nazariy  ma’lumotlarni  mustahkamlash  maqsadida  bajariladigan 
mashqlarni  to‘ldirish  uchun  ko‘maklashadi.  Ko‘pincha,  otning  gapdagi  sintaktik  vazifasini 
to‘g‘ri  aniqlay  bilmaslik,  gapning  sintaktik  qurilishini  tushunmaslik  o‘quvchilarning  tipik 
xatolarga  yo‘l  qo‘yishlariga  sabab  bo‘ladi.  Bosh  kelishik  shaklida  kelgan  har  qanday  so‘zni 
o‘quvchilar  bosh  kelishikda  deb  qabul  qilaveradilar.  Natijada  kelishik  qo‘shimchasiz,  ya’ni 
belgisiz  kelgan  qaratqich  va  tushum  kelishigidagi  so‘zlarni  ham,  undalmani  ham  ega  sanab, 
sintaktik hodisalarga qorishtirib yuboradilar. M. U o‘zini tol(ning) tanasiga oldi. Elga shodlik(ni) 
olib  keladi.  (x.O.)  Otning  to‘ldiruvchi  va  xol  vazifasida  kelishi  ham,  kupincha  so‘z  birikmasi 
yoki  gap  ichida  aniqlanadi.Grammatik  tushunchalar  turli  grammatik  ta’rif  yo  qoidalar  orqali 
izohlanadi.  Grammatik  ta’riflar  u  yoki  bu  til  hodisasining  mazmunini,  asosiy  xususiyatlarini, 
belgilarini o‘zida ifodalaydi. 
Adabiyotlar:
1. Abdurahmonov  x.,  Rafiyev  M.,Shodmonqulov  D.  O‘zbek  tilining  amaliy  grammatikasi. 
Toshkent, “O‘qituvchi”, 1993 yil. 
2. A’zamov S. Maktab grammatikasi va ilmiy grammatika xususida. “Til va adabiyot ta’limi”, 
1992 yil, 2-son

---

195