|
Dehqonchilik xaritalari: mazmuni, tasnifi va unga qo`yiladigan talablar
Qishloq xo`jaligini joylashtirishning ayrim xususiyatlariga hech bo`lmaganda qisqacha to`xtalib o`tish kerak. Qishloq xo`jaligining eng muhim xususiyati shundaki, undagi takror ishlab chiqarishning tabiiy jarayonlari bilan doimo uzviy bog`liqdir. Qishloq xo`jaligini joylashtirishning eng muhim omillaridan biri sanoatning qishloq xo`jaligiga nisbatan yetakchi rolini hisobga olishdir. Bu birinchidan, qishloq xo`jaligi o`g`itlari, mineral o`g`itlar, yoqilg`i va boshqa ko`plab sanoat tovarlari bilan ta`minlashda namoyon bo`ladi; ikkinchidan, sanoat markazlari ishchilari uchun yengil va oziq-ovqat sanoati uchun xom ashyo va oziq-ovqat ko`rinishidagi qishloq xo`jaligi mahsulotlarini sanoat tomonidan iste`mol qilishda; uchinchidan, qishloq xo`jaligining joylashishi bilan turli sanoat tarmoqlari, xususan, qishloq xo`jaligi xomashyosini qayta ishlash sanoati bilan chambarchas bog`liq holda, xomashyo qishloq xo`jaligi zonlarini shakllantirish.
Qishloq xo`jaligi ekinlarini taqsimlashning makro va o`rta masshtabli xaritalarida qishloq xo`jaligi xomashyosini birlamchi qayta ishlash korxonalari ko`rsatilishi kerak. Ixtisoslashga qishloq xo`jaligi xomashyosini xaritalarda yaxshiroq ochib beradi. Sanoatning qishloq xo`jaligiga ta`siri yirik sanoat markazlari atrofida shahar atrofidagi qishloq xo`jaligining vujudga kelishida, qishloq xo`jaligining tez sur`atlarda o`sishida namoyon bo`ladi. Shahar aholisining bir qismi jamoaviy va shaxsiy sabzavot bog`lariga ega. Shahar atrofidagi hududlarning qishloq xo`jaligi xaritalari yirik shaharning atrofdagi qishloq xo`jaligiga ta`sirini ko`rsatish kerak. Qishloq xo`jaligida g`alal muammosi alohida ahamiyatga ega bo`lib, uni hal etish qishloq xo`jaligining barcha tarmoqlarini rivojlantirish, chirvachilikni yuksaltirish, texnik va maxsus ekinlar ekishni kengaytirish bilan bog`liq. Mamlakatimizda g`alla yetishtirishni ko`paytirish maqsadida, bosh va lalmi yerlarni o`zlashtirish keng ko`lamda amalga oshirilmoqda. G`alla yetishtirishning muhim zahiralaridan biri makkajo`xori ekishni kengaytirish bo`lib, uni ekish davom etadi. Don yetishtirishni ko`paytirish uchun don ekinlarini joylashtirish don ekinlari, xususan, makkajo`xori ekilgan maydonlardagi o`zgarishlarni vaqtincha xaritalarda aks ettiradi.
Qishloq xoʻjaligining umumiy tavsifi ekin maydonlarining joylashishi va tuzilishi xaritasi orqali beriladi. U asosan nuqtali shaklda tuzilgan va ekin maydonlarini taqsimlashning fazoviy qonuniyatlarini aks ettiradi. Bir xil "og'irlik" punktlari, lekin turli xil ekinlar uchun turli xil rangdagi nuqtalar, ekin maydonlarini haqiqiy joylashuviga yaqinroq ko'rsatish imkonini beradigan ekin maydonlariga joylashtiriladi. Og'irlik va nuqta o'lchamini tanlash ko'pincha eksperimental ravishda amalga oshiriladi. Xaritani, shuningdek, ekin maydonlarining tuzilishi haqida tasavvur beradigan strukturaviy arava diagrammasi shaklida qurish mumkin. Muayyan madaniyatlarning tarqalish hududlarini hududlar usuli bilan ham ajratish mumkin: bu umumiy iqtisodiy va tarmoq xaritalarini yaratishda amalga oshiriladi.
Oʻsimliklarni taqsimlash xaritalarining mazmunini xaritaga ekinlarning iqtisodiy ahamiyatini, mamlakat qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishidagi oʻrnini tavsiflovchi qoʻshimcha materiallarni (matn, diagramma, grafik) joylashtirish orqali kengaytirish mumkin. Bunda jami ekin maydonlarining ekin maydonlarining ulushi, qishloq xo‘jaligi mahsuloti, eksporti yoki importidagi ulushi ko‘rsatilishi kerak.
Atlasda ekin maydonlarini taqsimlashning deyarli har bir xaritasi hosildorlik xaritasi, ba'zan ma'lum bir ekinning hosildorlik dinamikasi bilan birga keladi. Ekinlar hosildorligi qishloq xo‘jaligi hosildorligining asosiy ko‘rsatkichidir. Uning o'sish sur'atlari sanoatning barqarorligi yoki beqarorligini ko'rsatadi. Hosildorlik ko'rsatkichlari doimo o'zgarib turadiganligi sababli, ushbu xaritalarni tuzish uzoq muddatli ma'lumotlarni qayta ishlashga asoslangan. Hosildorlik xaritalari uchun keng qo'llaniladigan tasvirlash usuli - kartogramma katta masshtablarni talab qilmaydi, shuning uchun bu xaritalar ekin maydonlari xaritalariga qaraganda kichikroq masshtabda chizilishi mumkin.
Odatda, atlasning eng katta masshtabida tuziladigan kompleks xarita hududning qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishining eng muhim yoʻnalishini tavsiflovchi xaritadir. Agar bu g'alla xo'jaligining xaritasi bo'lsa, unda fermer xo'jaliklari bo'yicha yalpi g'alla hosili (kartogramma usuli), yalpi hosildagi tovar donining ulushi (diagramma sektori) va barcha tovar qishloq xo'jaligi mahsulotlaridagi tovar donining ulushi ko'rsatilishi kerak. kartogramma).
Qishloq xo'jaligini rayonlashtirish xaritalari mazmuni va tuzish usullari bo'yicha bir-biridan sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Hududlarga bo'lish har qanday ko'rsatkich bo'yicha (masalan, yetakchi ekinlar va tarmoqlarning ixtisoslashuviga ko'ra) amalga oshirilishi mumkin, ba'zan esa ko'plab miqdoriy va sifat ko'rsatkichlarini qayta ishlash bilan murakkab ko'p bosqichli jarayonning natijasi bo'lishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
