Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

20–Mavzu 
DALA TAJRIBASIDA VARIATLARNI JOYLASHTIRISH 
USULLARI
  
Reja: 
 
 
1. 
Variantlarni  standart  usulda  joylashtirish.  Qo’yilgan  tajribaning  to’g’riligi  ko’p 
jihatdan takrorlik va variantlarni joylashtirishga bog’liq.  
1.Variantlarni standart usulda joylashtirish. 
2. Variantlarni sistematik usulda joylashtirish. 
3. Rendomizasiya (tasodifiy) joylashtirishning o’ziga xosligi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

96 
 
Tajriba  ishlari  uslubida  takrorliklarni  joylashtirishning  ikki  xil  ko’rinishidan,  ya’ni 
yig’ma (yaxlit) va sochma usullaridan foydalaniladi (4-rasm). 
Yig’ma  usulda  barcha  takrorliklar  yaxlit  bitta  maydonda  joylashtiriladi.  Ular  bir 
biridan faqatgina bir va ikki yarusli ko’rinishida joylashganligi bilan farq qiladi. 
Sochma usulda  joylashtirilganda esa, takrorliklar  bitta  maydonning turli  joylarida  va 
hattoki boshqa-boshqa maydonlarda ham joylashtirilishi mumkin. Lekin, kuzatish ishlarining 
murakkablashishi tufayli tadqiqotlarda bunday usuldan kamdan kam hollarda foydalaniladi. 
Variantlarni  takrorliklar  ichida  joylashtirish  asosan  3  ta:  standart,  sistematik  va 
tasodifiy  usullarga  bo’linadi  (5-rasm).  Tajriba  maydonidagi  tuproq  unumdorlik  darajasining 
xilma xilligiga qarab variantlarni joylashtirishda u yoki bu usul qo’llaniladi. 
 
 
 
Standart  usulning  o’zi  ham  o’z  navbatida  3  guruhga  ajratiladi:  a)  Yamb  uslub;  b) 
Daktel uslub; v) Akademik Konstantinovning «qo’shaloq uslubi». 
 
Standart  usulida  bitta  yoki  ikkita  tajriba  variantlari  bilan  nazorat  varianti  almashinib 
keladi. Nazorat varianti bitta tajriba varianti bilan almashinib kelsa – «Yamb», ikkitasi bilan 
almashinib kelsa «Daktel» usuli deyiladi. 
 
Yamb grek tilidan olingan bo’lib, bir demakdir. 
 
Daktel ham grekcha so’z bo’lib, ikki ma’nosini bildiradi.   
 
Yamb  va  Daktel  usullari  nav  sinash  tajribalarida  va  boshqa  ko’plab  tajribalarda 
qo’llaniladi. Chunki tajribada qanchalik ko’p nazorat varianti   bo’lsa tajriba aniqligi shunchalik 
yuqori bo’ladi. 
Bu usullarning afzalliklari bilan birga qator kamchiliklari ham mavjud:  
1.  yonma-yon  joylashgan  qatordagi  o’simlik  yoki  paykal  hosili  o’rtasidagi  boqliqlik 
darajasi aksariyat holatlarda aniq bo’lmaydi;  
2.  variantlar  soni  ko’p  (10-12  ta)  bo’lsa,  bir  biridan  uzoq  joylashgan  o’simlik  yoki 
paykallarni taqqoslashda to’liq ishonch hosil bo’lmaydi; 
3.  tajriba  paykallarining  33-50  %  gachasi  nazorat  variantidan  iborat  bo’lganligi 
tufayli ko’proq yer maydoni, o’simliklar miqdori, pararish qilish, kuzatishga ortiqcha mehnat 
va xarajat sarflanadi. 
Akademik  Konstantinovning  «qo’shaloq  uslubi»da  tajribada  uchraydigan 
xatoliklarni kamaytirish uchun tajriba sxemasida nechta variant bo’lishidan qat’iy nazar ikkita 
nazorat varianti qo’llaniladi. Shuning uchun qo’shaloq uslub deb ataladi. Masalan,   1) nazorat, 
2)  N20(^40,  3)  Ы
20
oRbo,  4)  RLo,  5)  ЫgooRedKbo  6) 
t
24oR9oK
60
,  7)  M
2
4oR12oKbo,  8) 
nazorat.  
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

97