Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

21–Mavzu 
DALA EKSPERIMENTINI REJALAShTIRISh 
 
Reja: 
 
 
1.      Ilmiy  ishni  rejalashtirish.  Dala  tajribasini  tashkil  qilishga  1)  ilmiy  ishni 
rejalashtirish;  2)  tajriba  uchastkasini  tanlash,  o’rganish  va  tayyorlash;  3)  tajriba  o’tkazish 
uslubini ishlab chiqish va uni o’tkazish texnikasi kiradi. 
Ilmiy ishni rejalashtirish ilmiy izlanishdan boshlanib, agrotexnik ma’lumotlar to’plash, 
ularni  taxlil  qilish  va  ishlab  chiqilgan  tadbirlarni  ishlab  chiqarishda  qo’llanilish  darajasiga 
yetkazish bilan tugallanadi.  
Bularni amalga oshirish quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi: 
1) tajriba mavzusini tanlash, ishning maqsadi, vazifasi va obyektini aniqlash; 
2) mazkur masalaning tarixi va hozirgi paytdagi holatini o’rganish hamda uni qisqacha 
taxlil qilish; 
3) ish gipotezasini yaratish (ilmiy ishni faraz qilish); 
4) ilmiy ish dasturi va uslubini tuzish. 
Tajriba  mavzusini  tanlash,  ishning  maqsadi,  vazifasi  va  obyektini  aniqlash.  Ilmiy 
tadqiqot  ishlarini  olib  borish  dolzarb  mavzuni  tanlashdan  boshlanadi.  Mavzu  –  bu  ilmiy 
xodim  uchun  vazifa  bo’lib,  xodisalarni  tekshirish  orqali  yechiladigan  muammodir 
(A.S.Molostov,  1966).  U  yoki  bu  muammoni  muvaffaqiyatli  yechish  yoki  hal  qilish, 
tekshiruvchining  o’z  oldiga  vazifa  va  maqsadni  to’g’ri  qo’yishi  hamda  mavzuni  aniq 
tanlashga ko’p jihatdan bog’liqdir. 
Mavzu  -  fanda  hal  etilmagan,  ya’ni  hal  etish  mexanizmi  yaratilmagan  dolzarb 
masaladir.  Mavzu  mazkur  yo’nalishning  rivojlanishi,  fan  texnika  va  texnologiya,  qishloq 
xo’jalik  ishlab  chiqarishning  talabi  bo’lib,  bundan  tashqari,  uni  tanlashda  muntazam  yoki 
favqulodda  kuzatilgan  hodisalarni,  o’tgan  ishlarni  yangi  sharoitda,  yangi  usul  va  obyekt 
asosida  o’rganishga  rioya  qilish  kerak.  Ilmiy  ish  mavzusi  aniq,  ma’lum  doirani  o’z  ichiga 
olishi, ishning mohiyati va mazmuniga mos kelishi, dolzarb hamda muayyan ilmiy masalani 
yechishga yo’naltirilgan bo’lishi kerak. 
Mavzu aniq va qisqa bo’lishi lozim (odatda, o’nta so’zdan oshmasligi lozim). Tanlangan 
mavzu institutning  ilmiy rejasiga mos bo’lishi lozim. Doktorlik va nomzodlik dissertasiyalari 
mavzularini tanlashda  ilmiy rahbar, kafedra a’zolari  va tadqiqotchi  ixtisoslik shifriga qarab, 
tanlanayotgan  mavzu  qanchalik  ilmiy,  uslubiy  hamda  amaliy  jihatdan  dolzarb  ekanligi  va 
izlanayotgan  ixtisoslikning  aynan  qaysi  bo’lim  va  bandlariga  mos  kelishini  aniqlangandan 
so’ng  mavzuni  kafedrada  va  fakultet  kengashga  xulosa  berishga  taqdim  etiladi.  Ijobiy 
baholangan  mavzu  institut    Ilmiy  kengashiga  tasdiqlashga  berishi.  Keyin  mavzuni  OAK 
byulleteniga  chop  etishga  yuborish  lozim.  Uning  uchun  tadqiqotchi  OAK  talablaridan  kelib 
chiqib mavzuni tanlashga asosnoma tayyorlaydi. 
Tadqiqot ishining maqsadi uning mavzusiga mos ravishda bog’langan, aniq ifodalangan 
bo’lishi  lozim.  Tadqiqot  vazifasi  esa  qo’yilgan  maqsadga  erishish  uchun  tadqiqotchi 
tomonidan  belgilangan  tadqiqot  jarayonida  yechiladigan  vazifalar  majmuidan  iborat  bo’lib, 
vazifalar mos ravishda qo’yilgan maqsadni amalga oshirishga qaratiladi. 
Tadqiqot  obyekti  va  predmeti  aniqlanadi,  ishning  rejasi  ishlab  chiqiladi  va  tadqiqot 
obyekti haqida zaruriy axborotlar to’planadi. Tadkikot obyekti deganda urganilayotgan omil, 
xodisa va jarayonlar tuplami tushuniladi.  
1. Ilmiy ishni rejalashtirish. 
2.Tajriba o’tkazish uslubini ishlab chiqish 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

101 
 
Adabiyotni  sharxlash  yoki  mazkur  masalaning  tarixi  va  hozirgi  paytdagi  holatini 
o’rganish hamda uni qisqacha taxlil qilish ilmiy ishga xulosa chiqarishga yordam beradi. 
Adabiyotlar sharxi – bu Vatan va xorijiy ilmiy asarlarni tadqiqot masalalari bo’yicha 
obyektiv  va  tanqidiy  taxlil  qilishdir.  U  mantiqiy,  navbatli,  taxlil  qilinayotgan  materiallar 
yuzasidan  tanqidiy  fikr  mulohazalarni  o’z  ichiga  olishi  va  unda  muallifning  boshqa 
tadqiqotchilar ilmiy ishining natijalariga bo’lgan munosabati yoritilishi zarur. 
Adabiyotlar  sharxi  tadqiqotchiga  u  yoki  bu  masalaning  qay  darajada  yechilganligi, 
nimalar hali ilmiy asosda hal qilinmaganligi haqida ma’lumotga ega bo’lishga imkon beradi. 
Natijada qilinadigan ishning yo’nalish rejasi aniqlanadi. 
Adabiyotlarni  sharxlashda  tadqiqotchi  masalaning  xo’jalik  ahamiyati,  biologik 
xususiyati, yetishtirish texnologiyasi va shu kabi masalalarga berilib ketmasdan, manbalarda 
keltirilgan  ma’lumotlarga  o’zining  shaxsiy  fikrini  berishga  katta  e’tibor  berishi  zarur. 
Adabiyotlar  sharxini  yoritishda  takrorlanishlarga  yo’l  qo’ymasdan  obyektivlikka,  ta’riflash 
to’liqligiga, mantiqiylikka rioya qilish kerak. 
Adabiyotlarni sharxlashda asosiy e’tiborni monografiyalar, jurnallar, ilmiy hisobotlar, 
dissertasiya  avtoreferatlariga,  Respublika  davlat  fan  va  texnika  qo’mitasining 
axborotnomalariga va boshqa birlamchi manbalarga qaratish zarur. 
Ilmiy adabiyotlar ilmiy qiziqish va tadqiqot mavzusi bo’yicha zarur axborotlarni olish 
uchun tahlil etiladi. Notanish atamalar va tushunchalar alohida qayd etiladi, zarur savollarga 
javob izlanadi, ko’chirib olinadi hamda qalam bilan chizilib alohida belgilar qo’yiladi. 
Sharxda  manbalarning  havola  qilinishida  ilmiy  adabiyotlarda  qabul  qilingan 
qoidalarga rioya qilgan holda, ya’ni  muallif familiyasi, ismi va sharifining bosh harfi, nashr 
yili yozilishi kerak. 
Ish gipotezasini yaratish (ilmiy ishni faraz qilish) dala tajribasini rejalashtirishdagi eng 
qiyin  masaladir.  Chunki,  tajriba  natijasining  ishonchliligi  va  oldiga  qo’yilgan  maqsadning 
nechog’lik  to’g’ri  hal  etilishi  tajribani  rejalashtirishdagi  dala  tajribasiga  mos  rasional 
sxemaning  ish  gipotezasida  qanchalik  to’g’ri  turganligiga  bog’liq.  Ish  gipotezasi 
hodisalarning  rivojlanishi  haqidagi  ilmiy  taxmin  bo’lib,  u  tajribadan  kutilgan  natijalarga 
asoslanadi.  Ish  gipotezasi  deyilganda  bo’lajak  ilmiy  ish  yakunini  aniqlashda  o’tmishda 
qilingan  tajribalarga  suyangan  holda  taxminiy  fikr  yuritish  tushuniladi.  Faraz  qilishda 
tadqiqotchi  nazariyaga  asoslangan  holda  yangilik  sari  intilishi,  yangi  maqsad  va  usullarni 
qidirishi  va  ularning  ichidan  samaradorlikka  ega  bo’lganlarini  ajrata  olish  qobiliyatiga  ega 
bo’lishi kerak. 
Faraz  qilish  nazariy  shart  -  sharoitga  mos  kelishi,  mantiqiy  soddalikka  va  tekshira 
bilish  asosiga  ega  bo’lishi  kerak.  Bilishning  rivojlanishi  bilan  faraz  qilishning  asosi 
tasdiqlanishi yoki inkor etilishi mumkin. Nazariya esa ilmning rivojlanishi asosida o’sadi yoki 
ma’lum vaziyatni saqlaydi va u yoki bu shaklda inson yordamida absolyut haqiqatga aylanadi.