Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

22–Mavzu 
DALA TAJRIBASINI QO’YISH VA O’TKAZISH TEXNIKASI 
 
Reja: 
 
 
1.  Dalaga  tajriba  qo’yish  texnikasi.  Tajriba  uchastkasi  o’rganilib,  tekshirilib  va 
tajriba  qo’yish  uchun  tayyorlangandan  keyin  tajribani  joylashtirish  uchun  mo’ljallangan  joy 
sxematik rejaga o’tkazilishi, unda takrorlashlar, paykallar, himoya zonasi va boshqalar band 
qilgan hamma maydonlar aniq ko’rsatilishi kerak. Shu sxematik rejaga ko’ra tajriba qo’yiladi, 
ya’ni  har  bir takrorlik  va paykallarning umumiy  chegarasi ajratiladi  hamda  yozib qo’yiladi. 
Barcha takrorliklarda hamma paykallar bir xil uzunlikda va kenglikda bo’lishi hamda qat’iy 
burchak shaklida joylashishi shart. 
Dalaga  chiqishdan  oldin  to’g’ri  to’rtburchak  hosil  qilish  uchun  teodalit  yoki  ekker 
asboblari, tajriba chegaralarini belgilash uchun 20 m li po’lat lentali (o’lchov kamari) ruletka 
(8-rasm),  baquvvat  chilvir,  1,5-2  m  uzunlikdagi  5-10  ta  nishon  qoziq,  uchastka  chegarasini 
aniqlash uchun 4 ta qirrali ustuncha hamda paykal chegarasini aniqlash uchun diametri 6-7 sm 
va  uzunligi  35-45  sm  li  10-15  ta  qoziqchalar  tayyorlab  qo’yiladi.  Shu  qoziqchalar  hamma 
paykallarga ikki barobar ko’paytirilganidan 10-12 dona ortiq talab etiladi (9-rasm). 
Dalada rejada ko’rsatilganiday qilib oldin tajriba uchastkasining chegarasi belgilanadi. 
So’ngra  takrorliklar  va  har  bir  variant  paykallari  aniqlanib,  rejada  ko’rsatiltan  takrorliklar, 
paykallar va variantlar raqami asosida taqsimlanadi, bunda ular bir xil kenglik va uzunlikda 
va albatta, to’g’ri to’rtburchak bo’lishi kerak (10-11 rasmlar). 
 
 
 
 
1. Dalaga tajriba qo’yish texnikasi. 
2.Tajribada o’tkaziladigan kuzatishlar, taxlillar, o’lchashlar. 
3.Tajribada o’tkaziladigan agrotexnologik  jarayonlar. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

105 
 
 
 
 
Himoya zonalari. Tajribaning sxematik rejasini tuzishda umumiy maydonning atrofida 
kamida 4-5 m kenglikda, takrorliklar va paykallar orasida 1-1,5 m masofa qoldiriladi. 
Tajriba  maydoning  boshlang’ich  va  quyi  qismlarida  himoya  zonalari  qoldirilishi, 
birinchidan,  texnikaning  burilib  olish  joyi  hisoblansa,  ikkinchidan,  tajribadagi  ekinlarni 
tasodifiy  bosqinlardan  (chigirtkalar,  qushlar,  chorva  mollari  va  shu  kabilarning  payxon 
qilishidan) saqlaydi (12-rasm). 
Variantlar o’rtasida ma’lum kenglikda bo’sh yer (himoya zonasi) qoldirilmasa, ma’um 
muddatdan  keyin  variantlarga  qo’llanilayotgan  omillar  (masalan,  qo’llanilgan  o’g’itlarni  bir 
variantdan  ikkinchi  variantga  «o’tib  qolishi»)  ta’sirida  tajribada  uchraydigan  xatolar 
ko’payadi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

106 
 
 
 
 
Hisobga  olinadigan  qatorlar  va  o’simliklar.  Tabiiyki,  yirik  dala  tajribalarida  mavjud 
bo’lgan barcha o’simliklar ustida kuzatishlarni olib borib bo’lmaydi va bunga hojat ham yo’q. 
Faraz qiling, tajriba variantida 12 ta qator bor. Odatda, shu 12 ta qatordan o’rtadagi 8 
qator hisobga olinadigan va chetdagi 4 tasi hisobga olinmaydigan qator hisoblanadi. 
Dala  tajribalarida  hisobga  olinadigan  qatorlar  ichida  hisobga  olinadigan  o’simliklar 
tanlab olinadi va ularga yorliqlar (etiketka) osib chiqiladi. Don va don-dukkakli ekinlar bilan, 
shuningdek  o’tsimon  o’simliklar  bilan  ish  olib  borilganda  ma’lum  yuzaga  ega  bo’lgan 
maydonchadagi o’simliklarda hisob ishlari olib boriladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

107