Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

Dehqonchilikning yaxshilangan g’allachilik tizimi, bu tizim Rossiyada XVIII asrning ikkinchi yarmidan boshlab sut chorvachiligi rivojlangan yoki texnika ekinlarini yetishtirish bilan band bo’lgan xo’jaliklarda joriy etila boshlandi. Bunda dehqonchilikning har xil jadalroq shakllari o’t ekinlarining ekish hisobiga hosil bo’ladi. Masalan, shudgorlash tizimini yaxshilash, don-shudgor almashlab ekishga ko’p yillik o’tlarni kiritish usuli bilan hosil bo’ldi. Natijada to’rt dalali almashlab ekishda ekinlar qo’yidagicha navbatlandi: 1-dala- shudgor,2-dala kuzgi ekinlarga sebarga qo’shib ekiladi,3-dala-sebarga va 4-dala-bahorgi don ekinlari.
Dehqonchilikning ko’p dalali-o’t almashlab ekish tizimi ham asta-sekin yaxshilangan g’allachilik tizimiga o’ta boshladi. Bunda ko’p yillik o’tlar maydonini qisqartirish hisobiga don ekinlari maydoni kengaytirildi.
Sobiq ittifoqning noqoratuproq mintaqalarida dehqonchilikning yaxshilangan g’allachilik tizimiga o’tlar kiritilib, bu tizim keng maydonlarda qo’llanildi. Bu tizimdagi g’alla-o’t almashlab ekishda haydaladigan yerning 2/3 qismi don ekinlari, 15-25% toza shudgor va 20- 30% ko’p yillik o’tlar bilan band bo’lgan. Qator oralari ishlanadigan va dukkakli don ekinlari umuman yo’q edi. Tuproq unumdorligi ko’p yillik o’tlar, shudgorga ishlov berish, yerni o’g’itlash, asosan go’ng qo’llash hisobiga saqlangan. Toza shudgor maydonlarini qisqartirish va band shudgorlarga almashtirish hamda almashlab ekishga qator oralari ishlanadigan ekinlarni kiritish hisobiga rivojlantirib borildi.

71

Noqoratuproq mintaqalarida shudgorlash tizimi qator oralari ishlanadigan ekinlarni (qand lavlagi, kungaboqar, kartoshka, makajo’xori va boshqalarni) kiritish yo’li bilan yerning fizik-kimyoviy xossalari yaxshilanadi. Masalan, 4 dalali almashlab ekish dalasida ekinlar qo’yidagicha navbatlangan: 1-dala toza shudgor, 2-dala kuzgi bug’doy, 3-dala qand lavlagi, 4 dala bahorgi bug’doy yoki arpa bo’lgan.
Hozirgi vaqtda dehqonchilikning yaxshilangan g’allachilik tizimini turli shakllari Sibirda, Shimoliy Qozog’istonda keng qo’llanilmoqda. Bu sharoitda ushbu tizim ancha intensiv bo’lganligi uchun shudgor-qator oralari ishlanadigan shakl deb nomlanadi.

4.