Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

Dalaga tajriba qo’yish texnikasi. Tajriba uchastkasi o’rganilib, tekshirilib va tajriba qo’yish uchun tayyorlangandan keyin tajribani joylashtirish uchun mo’ljallangan joy sxematik rejaga o’tkazilishi, unda takrorlashlar, paykallar, himoya zonasi va boshqalar band qilgan hamma maydonlar aniq ko’rsatilishi kerak. Shu sxematik rejaga ko’ra tajriba qo’yiladi, ya’ni har bir takrorlik va paykallarning umumiy chegarasi ajratiladi hamda yozib qo’yiladi. Barcha takrorliklarda hamma paykallar bir xil uzunlikda va kenglikda bo’lishi hamda qat’iy burchak shaklida joylashishi shart.

Dalaga chiqishdan oldin to’g’ri to’rtburchak hosil qilish uchun teodalit yoki ekker asboblari, tajriba chegaralarini belgilash uchun 20 m li po’lat lentali (o’lchov kamari) ruletka (8-rasm), baquvvat chilvir, 1,5-2 m uzunlikdagi 5-10 ta nishon qoziq, uchastka chegarasini aniqlash uchun 4 ta qirrali ustuncha hamda paykal chegarasini aniqlash uchun diametri 6-7 sm va uzunligi 35-45 sm li 10-15 ta qoziqchalar tayyorlab qo’yiladi. Shu qoziqchalar hamma paykallarga ikki barobar ko’paytirilganidan 10-12 dona ortiq talab etiladi (9-rasm).
Dalada rejada ko’rsatilganiday qilib oldin tajriba uchastkasining chegarasi belgilanadi. So’ngra takrorliklar va har bir variant paykallari aniqlanib, rejada ko’rsatiltan takrorliklar, paykallar va variantlar raqami asosida taqsimlanadi, bunda ular bir xil kenglik va uzunlikda va albatta, to’g’ri to’rtburchak bo’lishi kerak (10-11 rasmlar).

104

Himoya zonalari. Tajribaning sxematik rejasini tuzishda umumiy maydonning atrofida kamida 4-5 m kenglikda, takrorliklar va paykallar orasida 1-1,5 m masofa qoldiriladi.
Tajriba maydoning boshlang’ich va quyi qismlarida himoya zonalari qoldirilishi, birinchidan, texnikaning burilib olish joyi hisoblansa, ikkinchidan, tajribadagi ekinlarni tasodifiy bosqinlardan (chigirtkalar, qushlar, chorva mollari va shu kabilarning payxon qilishidan) saqlaydi (12-rasm).
Variantlar o’rtasida ma’lum kenglikda bo’sh yer (himoya zonasi) qoldirilmasa, ma’um muddatdan keyin variantlarga qo’llanilayotgan omillar (masalan, qo’llanilgan o’g’itlarni bir variantdan ikkinchi variantga «o’tib qolishi») ta’sirida tajribada uchraydigan xatolar ko’payadi.

105

Hisobga olinadigan qatorlar va o’simliklar. Tabiiyki, yirik dala tajribalarida mavjud bo’lgan barcha o’simliklar ustida kuzatishlarni olib borib bo’lmaydi va bunga hojat ham yo’q.
Faraz qiling, tajriba variantida 12 ta qator bor. Odatda, shu 12 ta qatordan o’rtadagi 8 qator hisobga olinadigan va chetdagi 4 tasi hisobga olinmaydigan qator hisoblanadi.
Dala tajribalarida hisobga olinadigan qatorlar ichida hisobga olinadigan o’simliklar tanlab olinadi va ularga yorliqlar (etiketka) osib chiqiladi. Don va don-dukkakli ekinlar bilan, shuningdek o’tsimon o’simliklar bilan ish olib borilganda ma’lum yuzaga ega bo’lgan maydonchadagi o’simliklarda hisob ishlari olib boriladi.

106