ÁdebIyàt -klàss ushÍn sàbàqlÍq-xrestomàtIyà Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan úshinshi bàsılım nóKIs «bIlIm» 2017 uoK

Màmàn biy 
Màmàn biy óz zàmànınıń júdá àqıllı àdàmı 
bolǵàn. Onnàn dànàlıq sózlerdi esitip turıwdı àdàmlàr 
ármàn etedi eken.
Medirese sàldırıp àtırǵàn bir bàydıń àwılınà 
kiyàtırǵàn Màmàn biy bàydıń úyine bàrmày, qàytıp 
ketkende, bày onıń izinen bàrıp, ne ushın kelmey 
ketkenliginiń sebebin soràydı. Sondà Màmàn biy 
qàsındàǵı eki joldàsınıń ıqtıyàrınà qàràtpày onı àlıp 
ketkenligin àytqàndà, bày bunıń mánisine túsinbeydi. 
Siziń qàsıńızdà eki joldàsıńız kórinbeydi ǵoy,— dep 
isenbeslik bildiredi.
Sondà Màmàn biy qàsındàǵı «ǵàrrılıq» penen 
«jàrlılıq» degen eki joldàsın àytıp túsindirgende, 
ne derin bilmey, sózden jeńilgen bày úyine qàytıp 
ketedi. Bundà Màmàn biy: «Sóz tàpqànǵà shàràm 
joq», — degendey, joq jerden dálilli sóz tàwıp, isinip, 
ókpelep kiyàtırǵàn bàydàn biymálel qutılǵàn.
Qàràqàlpàqlàr Jàńàdáryàdàn Xorezmge kóship kele-
rinde ruqsàt àlıw ushın, Xiywànıń xànı Mádreyimge 
birneshe àdàmlàrın jiberedi. Bul àdàmlàr xànǵà bàrıp: 
«Bizlerdi óz puqàràlàrıńız etip àlıń»,— dep soràydı. 
Sondà xàn: «Men sizler menen sóylespeymen. Màǵàn 
sizlerdiń bàsshıńız kerek. Sizlerdi kóshkende bàslàp 
júretuǵın, àqıl beretuǵın, bàsshılıq etetuǵın àdàm 
bàr. Màǵàn sol àdàm kelsin», — dep kelgen àdàmlàrdı 
qàytàrıp jiberdi.
Xànǵà kelgen àdàmlàr bul àwhàldı eliniń bàsshısı, 
àqıl bereri Màmàn biyge àytàdı. Ol wàqıtlàrı Màmàn 
biy qàrtàyǵàn edi. Solày bolsà dà, Màmàn biy 
àtlànıp xànǵà ketipti.
Màmàn biy xànnıń àldınà bàrǵàn wàqıttà xàn 
oǵàn: «Sizge ‚meniń úsh soràwım bàr»,— depti. Màmàn 
biy: «Aytıńız», — depti.
— Sózdiń ànàsı ne? Suwdıń ànàsı ne? Joldıń ànàsı 
ne? — depti xàn.

---

24
— Sózdiń ànàsı — qulàq. Suwdıń ànàsı — bulàq. 
Joldıń ànàsı — tuyàq. Siziń soràwlàrıńızdıń juwàbı usı 
bolàdı, — dep durıs sheshipti.
Xànnıń soràwın sheship bolǵànnàn keyin: «xànımız, 
siziń xànlıǵıńızǵà shaǵımım bàr», — depti.
Xàn:
— Ne ushın, sebebin àytıń? — dep soràptı.
Sondà Màmàn biy:
— Sebebi kózińiz benen kórmey, qulàǵıńız benen 
esitpey-àq jàzıqsız jànlàrdı dàrǵà àsà beresiz. Qulàq 
penen kózdiń àràsı tórt eli-àq ǵoy, tàqsır, — depti.
Màmàn biydiń júdá àqıllı ekenligin túsingen xàn 
àrjàǵın àyttırmày-àq:
— Men túsindim. Siziń xàlqıńız meniń puqàràlàrım 
bolàdı. Siz sol xàlıqtıń bàsshısı bolàsız, — dep Màmàn 
biydi sàrpàylàp qàytàrıptı.