Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Mámleket ekonomikasınıń qanshelli rawajlanǵanlıǵı hám nátiyjeli ekenligin anıq biliw ushın sol jılda janlı miynettiń ónimli háreketi nátiyjesinde júzege keltirilgen sap milliy ónim (SMÓ) kórsetkishinen paydalanıladı.
JIÓnen aǵımdaǵı óndiris processinde tutınılǵan tiykarǵı kapitaldıń qunı yamasa jıllıq amortizaciya summası alıp taslansa sap milliy ónim (SMÓ) kórsetkishi payda boladı:
JIÓ - amortizaciyanıń jıllıq summası = SMÓ
SMÓ qunına mámleket tárepinen ornatılǵan janapay salıqlar summası kiredi. Janapay salıqlar kárxana tárepinen ornatılatuǵın bahaǵa qosımsha esaplanadı. Bunday salıqlardıń awırlıǵı tutınıwshıǵa túsip, nátiyjede olardıń dáramatınıń bir bólegi janapay salıqlarda sarplanadı. Házirgi dáwirde qollanılıp atırǵan milliy esaplar sistemasında SMÓnen janapay salıqlar shegirip (alıp) taslaw arqalı milliy dáramat (MD) kórsetkishi anıqlanadı:
SMÓ - bizneske janapay salıqlar = MD

Solay etip, házirgi milliy esaplar sistemasında SMÓ muǵdarı menen MD muǵdarı bir-birinen parqlanadı. Tiykarında mámleket kóleminde olardıń muǵdarı bir-birinen parqlanbawı lazım. Sebebi milliy dáramat sap (taza) milliy ónimniń satılǵannan keyingi puldaǵı kórinisi esaplanadı. Sonlıqtan ayırım ádebiyatlarda milliy dáramattı sap milliy ónimniń ózgergen forması dep te júrgiziledi. Bul jaǵday milliy esaplar sistemasın jánede jetilistiriwdi talap etedi.

Jalpı ishki ónimniń háreket etiw formalarınıń ishinde amortizatsiya fondı, milliy dáramattıń keyingi háreketleri, isletiliw forması hám baǵdarların biliw áhmiyetli orın iyelep, olar xalıq abadanshılıǵına tikkeley tásir kórsetedi.
Sonlıqtan milliy dáramattıń strukturalıq bólimlerin analizlep, onıń tutınıw hám óndiristi keńeytiwge sarplanatuǵın bólegi bolǵan toplawdıń ekonomikalıq mazmunın óz aldına úyreniw zárúr.

15-TEMA. JALPÍ TALAP HÁM JALPÍ USÍNÍS (4 SAAT)