Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Jumıs kúshine bolǵan talaptı arttırıw. Kásiplik awqamlardıń kóz-qarasınan xızmet haqını arttırıwdıń eń qolay usılı jumıs kúshine bolǵan tal aptı keńeytiw esaplanadı. Jumıs kúshine bolǵan talaptıń artıwı nátiyjesinde xızmet haqı stavkası da, jumıs orınlarınıń sanı da artadı. Kásiplik awqamlar bul talaptı belgilewshi bir yamasa bir neshe faktorlardı ózgertiw jolı menen jumıs kúshine bolǵan talap tı kóbeytiwi múmkin. Atap aytqanda, olar tómendegilerge erisiwge háreket etedi: 1) islep shıǵarılatuǵın ónim yamasa kórsetiletuǵın xızmetke talaptı arttırıw; 2) miynet ónimdarlıǵın arttırıw hám 3) jumıs kúshi menen birgelikte paydalanatuǵın basqa óndiris faktorlarınıń bahasın ózgertiw.

Jumıs kúshiniń usınısın qısqartıw. Kásiplik awqamlar jumıs kúshi usınısın qısqartıw jolı menen xızmet haqınıń stavkasın arttırıwı múmkin. Buǵan tómendegi jollar menen erisiledi: a) immigraciyanı sheklew; b) balalar miynet in qısqartıw; v) jumıs háptesin qısqartıwǵa járdem beriw.

Bulardan tısqarı kásiplik awqamlar isbilermenlerdi óz aǵzaların jumısqa jallawǵa májbúrlep, jumıs kúshiniń usınısı ústinen tolıq qadaǵalaw ornatadı. Kásiplik awqamlar óz aǵzalarınıń sanın qısqartıw siyasatı arqalı (mısalı, uzaq múddetli oqıtıw, jańa aǵzalardı qabıl etiwdi sheklew yamasa qadaǵan etiw) jumıs kúshiniń usınısın jasalma ráwishte qısqartıw. Bul, óz gezeginde, xızmet haqı stavkasınıń artıwına alıp keledi.

3. 
   Kásip boyınsha qánigelik dárejesin litsenziyalaw . Bul málim bir miynet túriniń usınısın sheklew quralı esaplanadı. Bunda kásiplik awqamlar kárxana basqarmasına málim bir kásiptegi islewshiler anıq kórsetilgen talaplarǵa juwap bergen jaǵdayda jumısqa qabıl etiwge tásir kórsetedi. Bul t alaplar óz ishine islewshiniń bilim dárejesi, qánigeligi boyınsha is stajı, imtixan nátiyjeleri hám jeke ózgesheliklerin aladı.
   
4. 
   Kásiplik awqamlar jámáátlik shártnamalar dúziwde monopol jaǵdayǵa iye bolǵan isbilermenlerge qarsılıq kórsetiw jolı menen de xızmet haqınıń stavkasın arttırıwǵa erisiwi múmkin. Bunıń nátiyjesinde xızmet haqını arttırıw menen baylanıslı qosımsha shıǵınlar, jańa jumıs kúshin jallaw nátiyjesinde alınatuǵın qosımsha ónim kóleminen artıq boladı.
   

Házirgi zaman miynet qatnasıqları ózinde mámlekettiń tásirin de sáwlelendiredi. Mámlekettiń nızamshılıq xızmeti miynet qatnasıqlarınıń barlıq táreplerin óz ishine aladı. Ol tek ekonomikanıń mámleketlik sektorınıń jumıs kúshine bolǵan talabın bildirip qoymastan, onı jeke sektorda da tártipke saladı, milliy ekonomika dárejesinde jumısqa jallawdıń tiykarǵı ólshemlerin anıqlaydı.
Miynet qatnasıqlarına mámlekettiń sociallıq baǵdarlamaları (kem támiyinlengen shańaraqlarǵa járdem, jumıssızlıq boyınsha napaqa, túrli sociallıq tólemler, pensiya támiyinlewi hám basqalar) úlken tásir kórsetedi.
Mámlekettiń jumıs kúshi bazarındaǵı dáldálshılıq roli de miynet qatnasıqlarına sezilerli tásir kórsetiwi múmkin. Sonıń ishinde, ózine bir tárepleme jumısqa jaylastırıw boyınsha ulıwma milliy baǵdarlamanı islep shıǵıw wazıypasın aladı. Islewshilerdi oqıtıw hám qayta tayarlawdıń mámleketlik sisteması, bazardıń ózgeriwsheń talaplarına tez maslasıwına múmkinshilik beredi.

13. TEMA. AGRAR QATNASIQLAR HÁM AGROBIZNES

1.