Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Óndiristi restrukturizaciyalaw . Bunda bazar talap etken, yaǵnıy qarıydarı kóp bolǵan tovarlardı islep shıǵarıw júz beredi.

Resurslardı únemlep isletiw. Bul aǵımdaǵı shıǵınlardı kemeytiwdi bildiredi. Buǵan resurslardı arzan bahada satıp alıw hám ónim birligine ketetuǵın shıǵınlardı kemeytiw arqalı erisiledi. .

Kapital quramın jetilistiriw. Bul jámi kapital quramında óndiriske tikkeley xızmet etiwshi kapitaldıń, tez aylanıp turıwshı kapitaldıń úlesin arttırıwdı, kapitaldıń ónimdarlıǵın hám únemlewshi texnikalıq qurallarda materiallasıwın talap etedi.

Miynet motivaciyasın kúsheytiw. Bul islewshiler miynetin xoshametlew arqalı olardıń únemli bolıwına, miynet ónimdarlıǵın arttırıw, ónim sapasın jaqsılawǵa umtılıwdı júzege keltiredi.

Rentabellik basqarılıp barıladı, bunıń ushın rentabellikti arttırıwǵa xızmet etiwshi faktorlar háreketke keltiriledi, rentabelliktiń páseyip ketiwin e jol qoymaw ilajları kóriledi. Sol maqsette rentabellik monitoringi alıp barıladı. Yaǵnıy ol analizlenedi hám baqlap barıladı.
Joqarıda aytılǵan usıllar járdeminde óndiris rentabelligi esaplap shıǵıladı. Firma paydanı kóp alıwı ushın qanday ónimdi islep shıǵarıw rentabellirek bolıwı esaplap shıǵıladı. Bunıń ushın málim bir túrdegi ónim oǵan ketken shıǵınlarǵa salıstırǵanda qansha payda keltiriwi anıqlanadı.

3. Kárxananıń zıyan kóriwi hám bankrotlıǵı

Firmalar xızmetinde payda kóriw menen birge zıyan kóriwde ushırasıp turadı. Zıyan kóriwdiń sebepleri ekige bólinedi. Birinshisi ishki sebepler, bular firmanıń ózine baylanıslı. Ekinshisi, sırtqı sebepler, bular firma xızmetinen kelip shıqpaydı, olardıń aldın alıwǵa firma hálsizlik etedi.

Ishki sebeplerge kerekli tovarlardı óz waqtında shıǵarıp bazarǵa jetkerip bere almawshılıq hám shıǵınlardı kóbeytip jiberiw kiredi. Firma bazar talap etken tovarlardı shıǵara almaǵanda olardıń paydalılıǵı tómen boladı, olardı bazar kótermey qoyadı, yaǵnıy tovarlardıń bahasına salıstırǵanda sapası tómen bolǵanlıqtan olardı bazar maqul kórmeydi, nátiyjede baha tómenleydi.
Firmanıń zıyan kóriwin shıǵınlardıń kóbeyip ketiwi de júzege keltiredi. Bunda dáramatlar ózgermesede, shıǵınlar tez ózgergenlikten olardıń ortasındaǵı ayırmas hılıq kemeyip baradı hám olar joq bolǵanda payda nolge túsedi. Shıǵın dáramattan artıp ketkende zıyan kóriledi. Aytılǵan eki faktordan birinshisi, yaǵnıy bahanıń páseyiwi tiykarǵı esaplanadı, sebebi firma shıǵınlardı qadaǵalay aladı, biraq bahalarǵa tásir ete almaydı, sebebi olar firmanıń qálewine qaramastan bazar kúshleriniń tásirinde qáliplesedi. Sırtqı faktorlar firmanıń ıqtıyarında bolmaǵanlıqtan, olar kútilmegen kúshler esaplanadı. Bulardıń qatarına bazar jaǵdayınıń birden ózgeriwi, firmaǵa sırttan beriletuǵın járdemniń toqtatılıwı hám salıqlardıń joqarılap ketiwi kiredi. Bazarda resurslardıń qımbatlawı shıǵınlardıń artıwına alıp keledi. Mámleket tárepinen firmaǵa

beriletuǵın subsidiya toqtatılsa, yamasa shıǵınlardı qáliplestiriwshi salıqlar joqarılatıp jiberilse tovarlar firmaǵa qımbatqa túsedi. Tovar bahası soǵan qarap ózgermegeni ushın onı satıwdan kelgen túsim shıǵınlardı qaplawǵa jetpey qaladı.

Ishki yamasa sırtqı sebeplerge baylanıslı qaplanbaytuǵın shıǵınlar payda bolsa, olar zıyanǵa alıp keledi. Mısalı, firma jańa cex qurıw ushın onıń joybarın islep shıǵıwǵa
5 mln. sum sarpladı, biraq ol cextı qurıw ushın pul taba almadı. Eger cex iske túsirilgende edi, ol jerde jaratılǵan tovarlardan kelgen dáramat joybardıń shıǵının qaplaǵan bolar edi. Biraq bul jaǵday júz bermegenlikten joybar ushın jumsalǵan 5 mln. sum zıyanǵa jazıladı.
Zıyan kóriw kárxananıń dárhal jabılıwın ańlatpaydı, onıń jabılıwı yamasa jabılmawı, zıyandı qaplaw imkaniyatına baylanıslı. Sebebi turaqlı hám ózgermeli shıǵınlardıń qaplanıwı birdey emes, kárxana islemegen jaǵdayda da turaqlı shıǵın sarplana beredi. Biraq ózgermeli shıǵın sarıplaw toqtaydı. Turaqlı shıǵındı qarız alıw esabınan qaplaw múmkin bolsa hám óndiristi dawam ettiriw esabınan ózgermeli shıǵınlar qaplansa firma saqlanıp qaladı. Zıyan normadan artıp ketip bankrotlıq real bolǵanda firma toqtatıladı.