Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

1-lekciyanıń jobası

1. 
   Isbilermenlik xızmetiniń mazmunı hám rawajlanıw sharayatları
   
2. 
   Isbilermenlik xızmetiniń formaları
   

1. Isbilermenlik xızmetiniń mazmunı hám rawajlanıw sharayatları

Házirgi kúnde turmısımızda “biznes” hám “isbilermenlik” túsinikleri keń ushırasadı. Ayırım ádebiyatlarda olar bir mánisti ańlatadı dep kórsetiledi. Ózbekstan alımları bolsa biznes hám isbilermenlik ortasındaǵı ózgesheliklerdi ajıratıp kórsetedi.
Biznes inglis sózi (“business”) bolıp, bizińshe “is, xızmet” degen mánisti ańlatadı. Kúndelikli turmısımızda biznesmen degende, kóbinese “alıp satarlar” túsiniledi. Biraq ol bir qansha keńirek mánisti ańlatadı.

Biznes - bul nızamda qadaǵalanbaǵan hár qıylı iskerlik túrleri menen shuǵıllanıp, dáramat tabıwdı kórsetedi.

Bizneste dóretiwshilik xızmeti menen shuǵıllanbay turıp-aq dáramat alıwǵa boladı. Mısalı, múlkti ijaraǵa beriw, akciya satıp alıw, artıqsha pullardı bankke qoyıw arqalı procent túrindegi dáramatlardı alıw h.t.b. Bunday jol menen dáramat alıw ayrıqsha talanttı talap etpeydi. Biznes isbilermenlikke salıstırǵanda keńirek mániste qollanıladı. Isbilermenlik bolsa, biznestiń bir túri.
Isbilermenlik túsinigi ilimge birinshi ret XVIII ásirdiń baslarında Angliya ekonomisti R. Kantilon tárepinen kirgizilgen edi. Sol dáwirden baslap isbilermenlik xızmetin rawajlandırıw boyınsha ilimde hár qıylı pikirler júzege keldi. Francuz ekonomisti J.B.Sey isbilermenlikti úsh faktor, yaǵnıy - jer, kapital hám miynettiń óz-ara birigiwi sıpatında táriyipleydi. Onıń pikirinshe, isbilermenniń alǵan dáramatı, miynet hám óndiristi shólkemlestirgeni ushın isbilermenge berilgen sıylıq esaplanadı.
Ekonomika tarawında Nobel sıylıǵınıń laueriatı inglis ekonomisti F.F.Xayn isbilermenlikti iskerlik sıpatında alıp qaramaydı. Onı jańa ekonomikalıq imkaniyatlardı izlep tabıw, is-háreketlerdi támiyinlew dep kórsetedi.

Ózbekstan alımlarınan A.Ólmasov, A.Vahobov miynetlerinde, “Isbilermenlik bazar ekonomikasına tán bolǵan arnawlı ekonomikalıq xızmet bolıp, ol óndiristi resurslar menen támiyinlew, olardıń nátiyjeli isletiliwin shólkemlest iriw jolı menen tovar hám xızmetlerdi jaratıw, olardı bazarǵa jetkerip beriw hám payda alıwǵa qaratıladı”¹⁵ dep kórsetilgen.

Joqarıdaǵı pikirlerden kórinip turǵanınday búgingi kúnde ekonomistler arasında isbilermenlik xızmeti boyınsha ulıwmalıq túrde qabıl etilgen teoriya joq. Isbilermenlik kóbinese dóretiwshilik xızmeti menen baylanıslı bolǵanlıqtan oǵan tómendegishe táriyip beriwdi maqul dep esaplaymız: “Isbilermenlik múlk juwapkershiligi tiykarında, kapitaldı iske qosıw arqalı dóretiwshilik xızmeti menen shuǵıllanıp, tovar hám xızmetlerdi jaratıw esabınan dáramat alıwǵa qaratılǵan iskerlik”.
Isbilermenlik xızmeti óziniń tómendegi bir qatar belgilerine iye:

• 
  Isbilermenlik xızmetiniń erkinligi.
  
• 
  Isbilermenlik qábileti.
  
• 
  Materiallıq juwapkershilik.
  
• 
  Táwekelshilik.
  
• 
  Payda alıwǵa umtılıwshılıq.
  
• 
  Isbilermenlikte ózin-ózi basqarıw.
  
• 
  Isbilermenlik mádeniyatı hám bilimge iye bolıw.
  
• 
  Nızamǵa boysınıw.
  
• 
  Óz-ara báseki ortalıǵında xızmet júrgiziw.
  
• 
  Jańalıqqa umtılıwshılıq.
  

Eń tiykarǵısı siziń búgingi tiykarǵı kapitalıńız Siziń ózińiz hám sizdegi waqıt ekenligin esten shıǵarmań. Usı kapitaldı 24 saat dawamında nátiyjeli islewge májbúrleń.

2. Isbilermenlik xızmetiniń formaları

Isbilermenlik quramalı dúziliske iye bolıp, onı túrlerge ajıratıwda hár qıylı belgiler tiykar etip alınadı. Bunday belgiler sıpatında menshik túri, xızmet baǵdarı, nızamǵa boysınıwshılıq sıyaqlılardı aytıwǵa boladı. Menshik formasına qaray otırıp, jeke, jámáátlik, aralas hám mámleket isbilermenligi boladı.