Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

qárejetlerin qısqartıw.
Bazardan básekileslerdi qısıp shıǵarıp, óz dárejesin bekkemlew ushın firmalar arnawlı bahanı qollanadı, onıń bazarǵa kirip alıw bahası yamasa demping baha dep ataladı. Bul baha jasalma páseyttirilgen bolıp, básekilesti sındırıwǵa qaratılǵanlıqtan mámleket onı qadaǵan etedi, sonlıqtan firmalar onı jasırın túrde qollanadı hám bul is rásmiy bahanıń bir bóleginen keship jiberiw formasında boladı. Bahalardı páseyttiriw jańa bazarlardı qolǵa alıwǵa xızmet etedi. Biraq olar áhmiyetli túrde mólsherlengen payda muǵdarın támiyinleytuǵınday etip belgilenedi. Buǵan erisiw ushın eki usıl qollanıladı:
Birinshiden, massalıq tovarlardıń bahasın páseyttirgen halda olardı kóp satıwǵa erisiledi. Bunda bir tovardan túsken payda kemeyedi, biraq kóp satıw esabınan alınǵan jámi payda kóbeyedi.
Ekinshiden, qarıydarı saylanǵan tovarlardı shıǵarıp olar abıraylı bahada satıladı. Bul baha dáramatı kóplerge mólsherlengen joqarı baha esaplanadı. Biraq bul bahalar is beriwi ushın bazarda báseki sheklengen, eń jaqsısı sap monopoliya bazarı bolıwı shárt.
Abıraylı baha belgilew ushın eń zamanagóy tovar islep shıǵarıw kerek boladı, olardı basqalardan ajıralıp turıwshı hám imidjge umtılıwshı qarıydarlar satıp aladı. Abıraylı bahalar máńgi emes, olar bazarǵa ornalasıp, abıray arttırıw ushın kerek, sebebi baha joqarı bolsa, ónim oǵada sapalı dep qaraladı. Bunnan tısqarı abıraylı tovarlar orın almasıp turǵanlıqtan, bir abıraylı bahanıń ornına basqası júzege keledi.


Baha siyasatında bahalardıń maslasıwshań bolıwına tiykarǵı itibar beriledi. Bunda bazar sharayatına qarap baha kóterilip yamasa tómenletilip barıladı. Baha belgilewde eki jol tutıladı:

1. 
   bahanı dáslep joqarı belgilep, onı bazardıń kóteriwine qarap, sońınan tómenletip barıladı hám baha boyınsha bir sheshimge kelinedi;
   
2. 
   bahanı dáslep tómen belgilep, tovardıń satılıwınıń kóbeyiwine qarap onı kóterip baradı, satılıw kólemi turaqlasqannan soń baha ózgermey turadı.
   

Bahalar ózgesheliginiń muǵdarlı kórsetiliwi baha diapazonı dep júrgiziledi. Diapazon baha aralıǵınıń puldaǵı ólshemi boladı. Bahalar diapazonı olar ortasında sezilerli ayırmashılıq bolıwın talap etedi, sebebi sonday bolmasa, tovarlardıń sapasındaǵı ózgeshelikti anıqlaw qıyın, qoldaǵı pulǵa qarap bahası maqul tovardı tańlap bolmaydı, sonlıqtan tovardıń satılıwın kóbeytip bolmaydı. Diapazon bahalar ortasındaǵı muǵdarlı salıstırmanı da beldiredi. Baha diapazonı tómen, ortasha hám joqarı bahalardı óz ishine aladı. Diapazon qanshelli keń bolsa, tovarlar sonshelli kóp satıladı, sebebi talap penen usınıs muwapıqlasadı. Sonday-aq diapazon qanshelli keń bolsa, sonshelli qarıydardı qoldan shıǵarmawshılıq múmkinshiligi kóp boladı, sebebi satıp alıw qábileti túrlishe qarıydarlarǵa olar imkaniyatınan kelip shıqqan halda túrlishe bahadaǵı tovarlar usınıs etiledi.

Qadaǵalaw sorawları

1. 
   Bahanıń ekonomikalıq mazmunın onıń wazıypaları arqalı túsindirip beriń.
   
2. 
   Bahanıń tiykarǵı túrlerin qısqasha táriyiplep beriń.
   
3. 
   Bahanıń qáliplesiwine tásir kórsetiwshi tiykarǵı faktorlar nelerden ibarat? Olarǵ a táriyip beriń.
   
4. 
   Baha siyasatı degenimiz ne?
   
5. 
   Bahanı erkinlestiriw hám onıń Ózbekstanda ámelge asırıliw ózgesheligin túsindiriń.
   

10. ISBILERMENLIK XÍZMETI HÁM ONÍŃ FORMALARÍ. ISBILERMENLIK KAPITALÍ HÁM ONÍŃ AYLANISÍ