Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

normadaǵı payda

Buxgalteriyalıq payda ulıwma pul túsiminen sırtqı shıǵınlardı alıp taslaw jolı menen anıqlanadı. Sonlıqtan buxgalteriyalıq payda ekonomikalıq paydadan ishki shıǵınlar muǵdarına kóbirek. Bunda ishki shıǵınlar barlıq waqıtta óz ishine normadaǵı paydanı da aladı.

Buxgalteriyalıq payda = ulıwma pul túsimi - sırtqı shıǵınlar

Ekonomikalıq paydanı (P_e - economic or pure profit ) anıqlaw ushın jalpı dáramattan (TR) jalpı shıǵınlar (TC) shegirip taslanadı. Bunda P_e = TR -TC payda boladı. Eger kishi firmanıń dáramatı 220 mln. sum bolıp, shıǵını 190 mln. sum bolsa, onıń paydası 30 mln. sumdı quraydı (220 -190=30). Payda firma dáramatınıń quramında boladı. Dáramat, birinshiden, shıǵınlardı qaplasa, ekinshiden, payda keltiredi. Paydanıń az yamasa kóp bolıwı tek dáramatqa emes, al shıǵınǵada baylanıslı.

2. lekciyanıń jobası:

1. 
   Payda norması hám massası, olarǵa tásir etiwshi faktorlar
   
2. 
   Kárxana paydasın maksimallastırıw jolları
   
3. 
   Kárxananıń zıyan kóriwi hám bankrotlıǵı
   

1. Payda norması hám massası, olarǵa tásir etiwshi faktorlar

Isbilermenlik xızmetiniń qanshelli payda keltiriwi eki jol menen anıqlanadı. Birinshisi, paydanıń ulıwma muǵdarın, yaǵnıy onıń massasın anıqlaw. Firma paydasınıń absolyut muǵdarı payda massasi dep júrgeziledi. Bunda aldın aytıp ótkenimizdey dáramattan shıǵınlar shegirip taslanadı, qaldıq jalpı payda boladı. Biraq bul firmaǵa tiyisli payda emes, sebebi onıń bir bólegi sa lıqlardı tólewge ketedi. Kapitallar teń sharayatta paydanıń massası paydalılıq dárejesine baylanıslı boladı. Paydalılıq dárejesi – bul payda kóriw norması bolıp, ol rentabellik dep júrgiziledi.

Rentabellik isbilermenlik xızmeti oǵan sarplanǵan qárejetke s alıstırǵanda qanshelli payda keltiriwi bolıp, onıń nátiyjeligin bildiredi.

Bul paydalılıqtıń salıstırmalı kórsetkishi boladı, sebebi onıń absolyut kórsetkishi joqarıda keltirilgen jalpı payda muǵdarı esaplanadı. Rentabellik payda norması (R^ʹ) dep te júrgiziledi. Bul paydanı (P_e) kapitaldıń muǵdarına yamasa aǵımdaǵı shıǵınlarǵa (TC) salıstırılıp anıqlanadı.

R' 
^Pe *100%
C

Rentabellik - mikroekonomikalıq, yaǵnıy kárxana kólemindegi ekonomikalıq xızmettiń nátiyjeligi. Rentabellik kárxananıń erisken juwmaqlawshı finans lıq nátiyjelerin ulıwmalasqan kóriniste sáwlelendiredi, biraq bul nátiyjelerdiń ózi emes, al olardıń sarplanǵan shıǵınlarǵa salıstırmalı bahalanıwı. Sonlıqtan rentabellik kárxana xızmetiniń finanslıq nátiyjesin biliwde qollanılatuǵın tiykarǵı kórsetkish esaplanıp, ol kárxananıń payda alıp islewin bildiredi. Payda ornına zıyan kórilgen jerde rentabellik bolmaydı. Sebebi kárxana xızmeti rentabelli hám rentabelli emes bolıwı múmkin. Rentabellik kárxana dárejesinde sarplanǵan shıǵınnan qanday nátiyje alınǵanlıǵın bildiredi. Shıǵınlar túrlishe bolǵan halda nátiyje birdey bolmaydı, bul kárxanaǵa tiyisli paydadan ibarat.

Bul kórsetkish kárxananıń aqılǵa muwapıq tańlawı ushın xızmet etedi. Soǵan qarap kárxana paydanı kóp alıw ushın qanday túrdegi ónim islep shıǵar ıw zárúrligin sheshedi.

2. Kárxana paydasın maksimallastırıw jolları

Rentabelliktiń járdemshi kórsetkishleriniń qatarına shıǵın rentabelligi, qarız kapitalınıń rentabelligi, tiykarǵı kapital rentabelligi, aylanıs kapitalınıń rentabelligi, investiciya rentabelligi kiritiledi. Paydanı maksimalastırıw rentabellikti arttırıwdı bildiredi hám oǵan tómendegi jollar menen erisiledi:

1.