Davlat tili haqida

Metafora
Nutqimizda eng keng tarqalgan ma’no ko’chish usuli metaforadir. Metafora (grekcha metaphora - ko’chirish degan ma’noni anglatadi) - bir predmet belgisini, harakatning o’xshash tomonini boshqasiga ko’chishidir.
Masalan: Tandirning og’zi, odamning og’zi birikmasida og’iz so’zining ma’nosi odam yoki hayvon og’ziga tashqi o’xshashlik asosida vujudga kelgan. Narsa va hodisalar o’rtasidagi o’xshashlik turli asosda bo’lishi mumkin.
1. Ikki predmet o’rtasida shakliy o’xshashlik. Masalan: odam qulog’i va qozon qulog’i;
2. Ikki predmet qayerda joylashishi bo’yicha o’xshashlik. M: itning dumi va samalyotning dumi.
Demak metaforada predmed,belgi,harakatlar oxshashlik asosida boshqa predmet belgi harakatga kochadi . Metaforada ma’no ko’chishi quyidagicha amalga oshadi:
1. Inson a’zolarining nomi boshqa narsalarga ko’chadi. M: ko’chaning boshi, yer yuzi, kitobning beti, shishaning og’zi, choynakning burni, dutorning qulog’i
2. Inson kiyimlari qismlarining nomi boshqa narsalarga ko’chadi. M: tog’ning etagi, daryoning yoqasi, eshikning tugmasi
3. Harakat-holat (fe’l), belgi-xususiyat (sifat)lar ham o’xshashlik belgisiga ko’ra ma’no ko’chishiga uchraydi. M: mansabidan tushirmoq,orzular og’ushida uchmoq, osmon ko’zyoshini to’kishi ; shirin xayol, chuqur mantiq, qattiq gapirmoq, qattiq odam
4. Ba’zan kishi ismlari metafora usuli asosida hosil bo’lishi mumkin . M: Yo’lbars ,Bo’riboy ,Qoplonbek ,Lochin ,Gulchehra, Feruza, Yoqutoy, Charos, Ozoda, Oyxon, Quyoshxon
5. Qovun navlariga qo’yiladigan nomlar ham metafora asosida ma’nosi ko’chgan bo’ladi. M: obinavot (mazasi o’xshaydi), kampirchopon (tashqi ko’rinishi o’xshaydi)¸ umriboqiy (uzoq vaqt saqlanishi o’xshaydi), bo’rikalla (vazni o’xshaydi)
Metaforalarga juda yaqin bir vosita o’xshatishlar bo’lib ular yordamida shaxs, predmetlar bir-biriga o’xshatiladi. Unda –dek, -day go’yo, yangliq, singari, xuddi, kabi o’xshatish vositalaridan ham foydalaniladi. M: Ulug’bek – misoli oftob.
Nutq jarayonida metaforadan o’rinli foydalanish nutqimizni ta’sirchan, jozibali qiladi. So’zlovchining badiiy-estetik qobiliyatini namoyon etadi.