Davlat shakllari

Konfederatsiya davlati

Konfederatsiya davlatlarning shunday ittifoqidan iboratki, u qat’iy muayyan maqsadlar (siyosiy, harbiy, iqtisodiy maqsadlar) yo‘lida shartnoma yoki bitim asosida tuziladi hamda muvaqqat xarakterga ega bo‘ladi. Konfederatsiya keyinchalik yo federatsiyaga (AQSH, Shveytsariya singari) o‘sib, birlashadi yohud (Avstro-Vengriya kabi) tarqalib ketadi.

Konfederatsiyada yagona hudud, yagona fuqarolik bo‘lmaydi. Har bir davlat – xalqaro huquqning teng huquqli subyektidir.

Konfederatsiya belgilari quyidagilarda namoyon bo‘ladi:

• 
  konfederatsiya – muayyan maqsadlarga erishish uchun birlashgan mustaqil davlatlar ittifoqidir;
  
• 
  konfederatsiya – mustahkam bo‘lmagan tuzilma;
  
• 
  yagona hududning yo‘qligi (konfederatsiya uning a’zolari bo‘lgan davlatlar hududidan tashkil topadi);
  
• 
  yagona fuqarolikning bo‘lmasligi;
  
• 
  konfederatsiya subyektlari undan erkin chiqish huquqiga egadirlar;
  
• 
  konfederatsiya subyektlari ittifoq hokimiyati qonun hujjatlarini nullifikatsiya (e’tirof etmaslik yoki qo‘llamaslik) huquqiga egadirlar;
  
• 
  konfederatsiya vakolatiga uncha ko‘p bo‘lmagan (urush va tinchlik, xalqaro siyosat va h. k.) masalalarin hal etish kiradi;
  
• 
  konfederatsiya budjeti uning a’zolarining ixtiyoriy badallaridan tashkil topadi.
  

Konfederatsiya misoli sifatida 1848 yilgacha bo‘lgan Shveytsariyani, hozir esa Yevropaning 15 davlatini birlashtirgan Yevropa ittifoqini keltirish mumkin.

Konfederatsiyani tashkil etuvchi davlatlar xalqaro huquqiy munosabatlar subyektlari sifatida saqlanib qolib, o‘z fuqaroliklari bo‘lishida, hokimiyat organlari tizimini boshqarishda, sudlov organlariga egalik qilishda davom etadilar. Ular hokimiyatni mustaqil boshqarib, o‘z konstitutsiyalariga ega bo‘ladilar. Shuning uchun konfederatsiya darajasida qabul qilinadigan hujjatlar shu konfederatsiyaga kiruvchi davlatlar oliy organlari tomonidan ma’qullanishi shart. Konfederatsiya a’zolari o‘z mustaqil daromad manbalariga ega bo‘lib, uning bir qismini konfederatsiya budjetiga o‘tkazishlari mumkin. Konfederatsiya armiyasi mazkur konfederatsiya a’zolari bo‘lgan davlatlar harbiy qismlaridan tashkil topadi va ularning qarorlari asosida konfederatsiya qo‘mondonligi ixtiyoriga yuboriladi.

Umuman, ta’kidlash lozimki, davlat hokimiyati tuzilishi biz yuqorida ko‘rsatib o‘tgan shakllardangina iborat, deb o‘ylash noto‘g‘ri bo‘lurdi. Dunyo davlatlararo birlashish va oshkora huquqiy ittifoqlarning ko‘plab shakllari (shaxsiy va haqiqiy uniya1, vassallik, syuzerenitet2, millatlar va davlatlar hamdo‘stligi, davlatlar hamjamiyati)ni, dominionlar va metropoliyalar, savdo ittifoqlari, harbiy bloklar munosabatlari va hokazolarni ko‘p ko‘rgan. Biroq, bular endi davlatlararo birlashmalarga kiradi.

Insoniyat uchun eng muhim saboqlardan biri shundan iboratki, davlat tuzilishining har qanday shaklida ham markaz bilan hududiy joylar o‘rtasida vakolatlar har qanday milliy-etnik mojarolarning kelib chiqish ehtimolini qariyb yo‘q darajaga olib boradigan omillarni yaratish imkonini beradigan tarzda taqsimlanishi darkor. Buni albatta yodda tutish lozim. Chechenistondagi voqealar buning yorqin dalilidir.