Davlat shakllari

Asl demokratik rejim. “Demokratiya” so‘zi, albatta, ko‘pchilikka ma’lum bo‘lishi kerak, lekin bu so‘z orqali ifodalanadigan ma’no birdek tushunilavermaydi. Bundan tashqari, totalitar tuzumlar hamda harbiy diktaturalar xalq madadiga tayanish maqsadida o‘zlariga demokratik tamg‘alar osib olgan hollarga tarixda misollar ko‘p. Ayni paytda demokratik g‘oyalar hech qachon tarix maydonini tark etmagan va insoniyatni doim to‘lqinlantirib keladi.

Demokratiya ikki asosiy turga – bevosita (to‘g‘ridan-to‘g‘ri) va vakillik demokratiyalariga bo‘linadi. Bevosita demokratiya sharoitida saylangan yoki tayinlab qo‘yilgan rasmiy shaxslar vositachiligisiz fuqarolar ijtimoiy qarorlarni qabul qilishda qatnasha oladilar. Bunday tizim nisbatan kam odamlar qatnashadigan jamoa va qabila kengashlarida, kasaba uyushmalari mahalliy organlari yig‘inlarida hamma a’zolar masalalarni muhokama etish hamda konsensus yo‘li yoki ko‘pchilik ovoz bilan qaror qabul qilish uchun bir binoga joylasha oladigan hollardagina mazmun-ma’noga ega bo‘lishi mumkin. Qadimgi Afina – jahondagi birinchi demokratiya davlatida bevosita demokratiyani 5-6 ming kishi qatnashadigan yig‘inlar yordamida amalga oshirish-ganidan hayratga tushasan kishi (aftidan, bu miqdor bevosita demokratiyani hayotga tatbiq etish uchun odamlarni bir joyga to‘plash mumkin bo‘lgan eng katta miqdor bo‘lgan bo‘lsa ajabmas).

Hozirgi zamon jamiyati o‘zining murakkabligi, ko‘psonliligi bilan bevosita demokratiyani amalga oshirish imkoniyatiga ega emas. Shuning uchun bugungi kunda uning eng ko‘p qo‘llaniladigan shakli vakillik demokratiyasidir. Bunda fuqarolar siyosiy qarorlarni qabul qilish, qonunlarni ta’riflab berish hamda ijtimoiy farovonlik yo‘lidagi dasturlarni hayotga tatbiq etish uchun rasmiy shaxslarni saylaydilar. Bu rasmiy shaxslar murakkab ijtimoiy muammolarni chuqur o‘ylab, tartibli hal etishlari mumkin. Buning uchun ular boshqa xususiy shaxslar ega bo‘lolmaydigan kuch va vaqtlarini sarflashlari kerak bo‘ladi.