Davlat shakllari

Mustabidlik rejimi – yakka shaxs hukmronligiga asoslangan rejim. Mustabid hokimiyati odatda, zo‘ravonlik, bosib olish, ba’zan esa, qonuniy hokimiyatni ag‘darib tashlash natijasida o‘rnatilishi bilan despotiyadan farq qiladi. Unda ham xuquqiy va ahloqiy asoslar bo‘lmaydi, u zo‘ravonlik, ba’zan esa terror va genotsid asosiga qurilgan bo‘ladi. Mustabid hokimiyati shafqatsizdir. U ham dahshat va qo‘rquvga asoslanadi. Mustabid har qanday qarshilikni tug‘ilishdayoq bostirishga harakat qiladi, shuning uchun ham g‘alayon ko‘targanlarni qatl etadilar. Boshqa mamlakat hududi va aholisini zabt etish nafaqat jismoniy va axloqiy zo‘ravonlikni, balki asoratga solingan xalq an’analari va urf-odatlarini tahqirlashga ham olib keladi. Mustabid rejimlar qadimgi Yunoniston polislarida, ayrim o‘rta asr shahar-davlatlarida mavjud bo‘lgan. Avval ta’kidlaganimizdek, mustabidlik despotiya singari zo‘ravonlikka asoslanadi, biroq despotiya sharoitlarida qahr-g‘azab qamchisi, eng avvalo, oliy mansabdorlar boshiga tushsa, mustabidlik tuzumida uning zarbiga har bir odam uchraydi. Qonunlar ishlamaydi, ularning o‘zi juda kam bo‘ladi. Chunki mustabidlik hokimiyati qonunlarni yaratishga intilmaydi ham.